Ewa
JANUSZEWICZ
Koordynator Projektów
Ośrodek Informacji Rady Europy
TOLERANCJA A ZJEDNOCZONA EUROPA
Proces integracji Polski z Unią Europejską i otwarcie granic
spowodowało znaczną intensyfikacją kontaktów między mieszkańcami
różnych krajów na wielu płaszczyznach-gospodarczej, politycznej
i kulturowej; następuje „spotkanie kultur”. To powinno skłaniać
nas do kształtowania większej otwartości i tolerancji dla
porozumienia z przedstawicielami innych kultur oraz
uświadomienia sobie korzyści płynących z wielokulturowości i
różnorodności.
Zjednoczenie Europy wymaga uznania równoważności różnych kultur,
otwarcia się na nie i tolerancji dla „inności”, a jednocześnie
kształtuje poczucie własnej tożsamości regionalnej i umożliwia
zaangażowanie się w funkcjonowanie własnego środowiska.
Społeczne pojęcie „inności” może dotyczyć innych narodowości,
religii, środowisk kulturowych czy nawet innych regionów kraju.
Wymogiem współczesnego świata i koniecznością życiową jest
tolerancja wobec „inności” i różnorodności oraz wychowanie w
wielokulturowości.
Idea zbliżania ludzi zamieszkujących nasz kontynent,
powiększanie obszaru tolerancji i obrona fundamentalnych praw
każdego człowieka stały u podstaw tworzenia Rady Europy już
ponad 50 lat temu.
Polska jest członkiem Rady Europy od 1991r., wtedy też podpisała
fundamentalny dokument RE dotyczący praw człowieka - Europejską
Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (ECHR).
Ratyfikowała go w 1993 roku.
RE od samego początku swej działalności - jako jeden ze swych
głównych celów przyjmuje upowszechnianie standardów ochrony praw
człowieka i walką z ich łamaniem, co propaguje już w 42 krajach
Europy, a wkrótce - w 44 krajach.
Od ponad 50 lat Europejska Konwencja Praw Człowieka jest
naczelnym instrumentem prawnym ochrony praw człowieka w Europie
i wiąże wszystkie kraje członkowskie.
W Art. 1 Konwencja zapewnia każdemu człowiekowi, podlegającemu
jurysdykcji krajów - sygnatariuszy, prawa i wolności określone w
I rozdziale Konwencji.
W Art. 14 ECHR wyrażony jest zakaz dyskryminacji dotyczący
wymienionych w Konwencji praw, a jeszcze szerzej rozwinięto ten
zakaz w Protokóle 12 do ECHR – „Ogólny Zakaz Dyskryminacji”.
Na straży przestrzegania zobowiązań Konwencji przez państwa
członkowskie stoi Europejski Trybunat Praw Człowieka mający swą
siedzibę w Strasbourgu.
ECHR stała się punktem wyjścia dla wielu kolejnych inicjatyw i
dokumentów RE poświęconych związanym z nią zagadnieniom.
Protokół 6 do ECHR
stanowi pierwszy w historii wiążący międzynarodowy instrument
prawny zakazujący kary śmierci.
Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom oraz Nieludzkiemu
lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu -
pozwala na wizytowanie miejsc, w których przebywają ludzie
pozbawieni wolności i kontrolę przestrzegania zasad ECHR.
Uzupełniającym instrumentem prawnym systemu ochrony praw
człowieka jest też Europejska Karta Społeczna, która dotyczy
fundamentalnych praw ekonomicznych i społecznych, m.in.
niedyskryminacji w pracy oraz Konwencja Ramowa o Ochronie
Mniejszości Narodowych - pierwszy w historii dokument wiążący,
który chroni prawa mniejszości (m.in. w obszarze edukacji,
języka, kultury, kontaktów trans granicznych).
Te cztery konwencje stanowią kluczowe dokumenty Rady Europy
stanowiące system ochrony praw człowieka.
Wprowadzenie przez RE standardów w dziedzinie poszanowania praw
człowieka obejmuje też, wobec nowych wyzwań i zagrożeń, szeroki
wachlarz standardów zawartych w Rekomendacjach Komitetu
Ministrów, które już obowiązują lub są jeszcze w toku
opracowywania.
Brak czasu na wymienianie całej listy i pełnego zakresu prac l
kampanii RE związanych z wprowadzaniem standardów w dziedzinie
walki z rasizmem i nietolerancja, w ramach szerokiego obszaru
ochrony praw człowieka. Odniosę się więc tylko do niektórych
aspektów tej działalności.
Warto wspomnieć o powołanej przez RE w 1994r. Europejskiej
Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (ECRI). Ocenia ona
proces wdrażania norm zawartych w Konwencji do krajowego systemu
prawnego oraz efektywność stosowanych metod zwalczania
nietolerancji, rasizmu, ksenofobii, antysemityzmu - na szczeblu
lokalnym, narodowym, europejskim. W efekcie takiego monitoringu,
prowadzonego w krajach członkowskich RE co 2 lata, ECRI
sporządza raporty nt. sytuacji w danym kraju i daje zalecenia,
które powinny być zrealizowane.
W Polsce ECRI już dwukrotnie przeprowadziła badania i dwukrotnie
wydała swą ocenę sytuacji i zalecenia dla rządu. W 1966 r.
Zalecenie nr l wydane rządom państw członkowskich nakazało
m.in.:
1. Podjęcie działań w dziedzinie oświaty i informacji w celu
wzmocnienia środków walki z rasizmem, ksenofobią, antysemityzmem
i nietolerancją.
2. Przyjęcie polityki uświadamiającej, że różnorodność kulturowa
stanowi bogactwo społeczeństwa.
3.
Zapewnienie, iż programy nauczania w szkołach, np. w dziedzinie
historii, będą
formułowane w ten sposób, by poprawić ocenę różnorodności
kulturowej. W 1999r. ECRI przeprowadziła drugie badanie w Polsce
i wydała 5 zaleceń:
1. w kwestii polityki ogólnej - zwiększenie wysiłków na rzecz
zwalczania rasizmu, nietolerancji itp.,
2. w kwestii funkcjonowania wyspecjalizowanych organów na
poziomi krajowym (Rzecznik Praw Obywatelskich, Komisja do
Zwalczania Rasizmu i Nietolerancji),
3. w
kwestii zwalczania rasizmu i nietolerancji względem Romów/Cyganów,
4. promowanie krajowych badań nad kwestią doznawania i
odbierania dyskryminacji i rasizmu z punktu widzenia
potencjalnych ofiar,
5. w kwestii środków zwalczania nietolerancji względem
Muzułmanów. Raporty ECRI są ważnym elementem oceny aktywności
krajów członkowskich RE w sferze przestrzegania praw człowieka,
ECRI dąży do utworzenia europejskiego obszaru tolerancji.
Jednym z ważnych zadań RE jest promowanie edukacji
przeciwdziałającej nietolerancji i ksenofobii.
Już w latach pięćdziesiątych Komitet Ekspertów przygotował
Europejską Konwencję Kulturalną (podpisaną w Paryżu w 1954r.)
stanowiącą podstawowy instrument działania.
RE w dziedzinie kultury i edukacji. Powołano Komitet Edukacji
przy Radzie d.s. Współpracy Kulturalnej zajmujący się m.in.
przygotowywaniem wieloletnich projektów edukacyjnych,
doskonaleniem kwalifikacji nauczycieli, organizacją „Dnia Europy
w Szkole” oraz przygotowywaniem Stałej Konferencji Europejskich
Ministrów Edukacji.
Stalą Konferencja Europejskich Ministrów Edukacji
obraduje od 1959 r. Ostatnio, w październiku 2000 r., odbyła się
dwudziesta Konferencja, pod hasłem: „Polityka edukacyjna na
rzecz demokracji obywatelskiej i spójności społecznej: wyzwania
i strategie dla Europy”.
Przyjęta tam Deklaracja Ministrów kładzie nacisk na nową
sytuacja i nowe zagrożenia w Europie. W zwiększającym się
obszarze wolności prywatnej i publicznej, w CRI(96)43
wielokulturowości i zróżnicowaniu, które trzeba nauczyć się
akceptować w otwierającej się Europie, a z drugiej strony wobec
pojawiających się przejawów polityki izolacji, ksenofobii i
rasizmu, pojawiają się nowe wyzwania dla edukacji.
Ministrowie Edukacji określili wspólny cel swych działań, jakim
jest kultywowanie idei demokracji obywatelskiej i spójności
społecznej w społeczeństwie pluralistycznym oraz poszanowanie
praw człowieka i nie wykluczanie żadnych osób czy grup z
uczestnictwa w życiu społecznym (Art. 15 Konwencji Ramowej o
Ochronie Mniejszości Narodowych).
W realizacji tego celu zasadniczą rolę ma do odegrania edukacja
i szkoła. Zgodnie ze standardami RE wszyscy muszą mieć równy
dostęp do edukacji. Także mniejszości narodowe i etniczne, które
mają też prawo do nauki swego języka (Art. 14 Konwencji Ramowej
o Ochronie Mniejszości Narodowych).
Dzięki odpowiednim programom nauczania (w tym historii i
języków), szkoła staje się kuźnią demokracji obywatelskiej,
kształtuje postawy zrozumienia i poszanowania praw człowieka.
Jednocześnie RE wspiera edukację nauczycieli pozwalającą im
stale podnosić swe kwalifikacje, szczególnie w obszarze ochrony
praw człowieka i krzewienia tolerancji wobec innych.
RE duży nacisk kładzie też na kształcenie umiejętności
międzykulturowych w sferze relacji osobowych i komunikacyjnych
(nauka języków, propagowanie pojęcia godności ludzkiej,
odpowiedzialności, tolerancji, solidarności i zasad demokracji).
Edukacja jest niezwykle ważnym narzędziem zwalczania przemocy,
ksenofobii, rasizmu, agresywnego nacjonalizmu i nietolerancji.
Ma więc wymiar kulturowy - uczy poszanowania dziedzictwa
kulturowego i historycznego, godności wszystkich ludzi,
wprowadza pokojowe relacje między różnymi kulturami i wzajemne
zrozumienie, wychowuje dla pokoju.
Edukacja ma też wymiar europejski - prowadzi do uświadamiania
jedności i różnorodności kultur europejskich, ich wspólnych
korzeni. Ma uczyć funkcjonowania w otoczeniu europejskim.
Tak szeroko rozumiane kształcenie wymaga współdziałania szkoły,
rodziny, organizacji pozarządowych, lokalnych społeczności i
władz, mediów, inicjatyw kulturalnych. Musi istnieć odpowiednie
otoczenie dla realizacji zamierzonych celów.
Warto dodać, że Konferencja Ministrów Edukacji opracowała
program działań na lata 2001-2003, dotyczący zarówno szkolnictwa
podstawowego i średniego, jak i wyższego.
Szkolnictwo wyższe, o czym tylko krótko tu wspomnę, leży również
w zakresie zainteresowań RE. Z inicjatywy RE sformułowano w
Bolonii w 1999r. tzw. Deklarację Bolońską - Wspólną Deklarację
Europejskich Ministrów Edukacji - która stawia cel stworzenia
„europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego” poprzez przyjęcie
jednolitego, dwuetapowego systemu studiów, porównywalnych
sposobów oceniania i wzajemnego uznawania dyplomów i stopni
naukowych przy jednoczesnym zwiększeniu mobilności studentów i
naukowców. Ten ambitny cel kraje członkowskie RE chcą osiągnąć
do 2010 roku.
Wracając do kwestii tolerancji i potrzeby nieustannego
kształcenia w tym zakresie warto przypomnieć, że w istniejącym
od 1999r. w Polsce „pluralizmie programowym” w szkołach
podstawowych i gimnazjach, nauczyciel ma możliwość wyboru
programu nauczania. Jedną z możliwości jest tzw. „ścieżka
europejska”, której celem jest kształtowanie postawy otwartości
i dialogu wznoszącej się ponad uprzedzenia i stereotypy
etniczne.
Do nauczyciela należy dokonanie właściwego wyboru - jego
odpowiedzialność i wiedza powinny kierować tymi wyborami. Na nim
spoczywa duża część odpowiedzialności za kształtowanie postaw
młodzieży. Jego codzienna relacja z uczniami może utrwalać lub
osłabiać uprzedzenia, czy negatywne stereotypy dotyczące innych
grup społecznych.
RE promuje „Europejski Wymiar Edukacji” zgodny z głównymi celami
tej organizacji i stara się wspierać państwa członkowskie w
realizacji wspólnych celów.
Mając to na uwadze, RE zaproponowała szkołom pakiet edukacyjny
„Europejska Konwencja Praw Człowieka”.
Zawiera
on:
1.
informacje o systemie ochrony praw człowieka w RE ,
2. propozycje tematów lekcji i ćwiczenia dla uczniów (niektóre
proste, inne wnikliwe).
Pakiet służy do zdobycia podstawowych informacji w zakresie praw
człowieka, ułatwia przygotowanie ciekawych lekcji na ten temat i
proponuje nowatorskie metody pracy w szkole.
Rada
Europy wspiera w ten sposób szkoły w ich roli przygotowania
uczniów do wyzwań
współczesności i do pokojowego współżycia w coraz bardziej
zróżnicowanym
społeczeństwie jednoczącej się Europy.
|