I Ogólnopolska Konferencja Naukowa Psychologii w Szkole.
Jak sobie radzić z problemami w edukacji?

Konferencja Jak sobie radzić z problemami w edukacji? odbyła się w Krakowie w dniach 16 - 17 kwietnia 2010 roku.

Tematyka obejmowała cztery obszary problemów edukacji w szkole:

• Trudną sztukę oceniania.
• Trudne zachowania uczniów.
• Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka WWR.
• Diagnozę i terapię dysleksji rozwojowej.

Wykład inauguracyjny Kompetencje ucznia i nauczyciela podstawą skuteczności procesu edukacyjnego wygłosiła prof. dr hab. Maria Kielar-Turska z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zaprezentowała domeny kompetencji ucznia (poznawcze, komunikacyjne, medialne, społeczne) i nauczyciela (psychologiczne, poznawcze, emocjonalne, wspomagania, reagowania). W swoim wykładzie podkreśliła, że szkoła powinna odejść od meblowania głów wiedzą teoretyczną na rzecz dyskursu pomiędzy nauczycielem a uczniem oraz pomocy uczniom w zrozumieniu ich myśli i emocji.

Ciekawa prezentacją był wykład dr hab. Małgorzaty Kossowskiej z Uniwersytetu Jagiellońskiego na temat Bezradności intelektualnej w szkole, która wprowadza umysł ucznia w tzw. stan zawieszenia. W takim stanie obserwujemy u ucznia:

• Zanik pragmatycznego, zdroworozsądkowego myślenia.
• Bezsensowne odpowiedzi na proste pytania.
• Brak odpowiedzi na pytania, w których zawarta jest odpowiedź.
• Zgadywanie.
• Pytanie o wszystko.
• Słowotok.
• Sztywne korzystanie z wyuczonych informacji.

Zachodzi pytanie – co może zrobić nauczyciel, by zapobiec bezradności intelektualnej ucznia? Odpowiedź według Małgorzaty Kossowskiej mieści się w dwóch obszarach:

• Zwiększonej czujności nauczyciela, który obserwuje ucznia w trakcie procesu dydaktycznego (nie mylić z lenistwem).
• Preferowania zrozumienia i zadawania pytań.

Co zatem robić? Zakazać wkuwania i bezmyślnego odpytywania, prowadzić obserwacje uczniów i wychwytywać symptomy bezradności intelektualnej, stosować aktywne strategie przyswajania wiedzy – pytania w trakcie lekcji, samodzielne studiowanie zagadnienia, prośby o dodatkowe wytłumaczenia.

Inne spojrzenie zaprezentowała dr Beata Dyrda z Uniwersytetu Śląskiego mówiąc o syndromie nieadekwatnych osiągnięć szkolnych SNOS – Gdy uczeń zdolny słabo się uczy.

W obszarze trudnej sztuki oceniania wysłuchaliśmy referatu Danuty Sterny z Centrum Edukacji Obywatelskiej z Warszawy, która przekonywała słuchaczy do stosowania oceniania kształtującego, w którym ważna jest relacja nauczyciel – uczeń.

Odniesienie do szczególnie trudnego obszaru oceniania jakim jest ocenianie twórczości w szkole znalazło wydźwięk w referacie dr Sławomira Trusza. Uczeń twórczy to uczeń poszukujący niezwykłości, zaskakujący nauczyciela, zaangażowany. I chcąc oceniać twórcze działania ucznia (a to stanowi często o dalszym rozwoju) należy pamiętać nie tylko o pracach uczniów (ich wytworach), ale i o charakterze jego pracy (czyli sposobie myślenia, inspiracji ucznia).

Kto sobie radzi z dyscypliną w klasie? – to pytanie postawił dr Jacek Pyżalski z Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi. Prezentował aktualne badania dotyczące zachowań trudnych w szkole, ich rodzajów i sposobów reagowania nauczycieli. Podkreślił wyraźnie, że trudne zachowania uczniów we współczesnej szkole przybierają często nowe oblicze – agresji elektronicznej.

O mobbingu rówieśniczym – przyczynach, przejawach i skutkach mówiła dr Anna Piekarska z Uniwersytetu Warszawskiego. W ramach działań wychowawczo-profilaktycznych i interwencyjnych odesłała nauczycieli do Programu Nie winić.

Problem dysleksji rozwojowej podjęła prof. dr hab. Marta Bogdanowicz z Uniwersytetu Gdańskiego prezentując model wczesnej diagnozy oraz system terapii pedagogicznej. Natomiast dr hab. Grażyna Krasowicz-Kupis z UMCS w Lublinie przedstawiła związek zaburzeń rozwoju językowego z trudnościami w czytaniu i pisaniu.

Drugi dzień konferencji poświecony był wczesnemu wspomaganiu dziecka (WWR). Nela Grzegorczyk-Dłuciak i Ewa Kuliga zaprezentowały kroki postępowania terapeutycznego w (WWR): diagnozę funkcjonalną i określenie sposobu pracy z dzieckiem oraz schemat pracy terapeutycznej. Sesje wykładowe zakończyło wystąpienie prof. dr hab. Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej z Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie na temat Głównych grzechów przedszkolnej i szkolnej edukacji matematycznej, czyli co utrudnia uczniom nabywanie wiadomości i umiejętności matematycznych. W swojej wypowiedzi obaliła mit mówiący o tym, żeby nauczyć się matematyki, to uczeń musi mieć zdolności matematyczne. Każde dziecko może opanować ten najtrudniejszy przedmiot szkolny, jakim jest matematyka – twierdzi E. Gruszczyk-Kolczyńska. Nieporozumieniem w tym obszarze edukacji jest metodyka nauczania. Wszystkie dzieci w początkowej fazie nauki mają bardzo wysoką motywację do podejmowania aktywności umysłowej. Wszystkie chcą dostawać uśmiechy i słoneczka od swojej Pani (nauczycielki). Niestety proces edukacji szkolnej jest zbudowany w taki sposób, że wszystkie dzieci uczy się tak samo, w tym samym czasie, z tych samych pakietów edukacyjnych, bez budowania doświadczeń na materiale konkretnym, czyli: na liczydle, paluszkach, patyczkach... Wszyscy uczniowie słuchają tych samych poleceń i rozwiązują takie same zadania. Nie ma miejsca na indywidualizację nauczania, a pośpiech jest w pedagogice zgubny. To główne grzechy edukacji.

Uczenie i wychowanie to proces złożony i długotrwały. Efekty zależą w pewnym stopniu od samego ucznia, ale przede wszystkim od jego zaangażowania, od wytrwałości i konsekwencji. Na to z kolei bardzo duży wpływ ma postawa nauczyciela i jego kompetencje zawodowe. Pedagog, który wzbudza w swoim uczniu poczucie wartości spełnia podstawowy wymóg profesjonalizmu, a uczeń, który doświadczy radości wspólnie spędzonego czasu z nauczycielem i dobrze wykonanego zadania – powiększy swoje zasoby. Aby tak się stało warto mieć w pamięci słowa Karola Wojtyły, które mówią o idei nigdy niekończącej się pracy człowieka nad jakością własnej osoby:

Żaden człowiek nie ma ścieżek gotowych.
Rodzimy się jak gąszcz,
Który może zapłonąć podobnie jak krzak Mojżesza
lub może uschnąć.
Ścieżki trzeba przecierać wciąż, bo mogą zarosnąć na nowo,
przecierać je trzeba tak długo, aż staną się proste
prostotą i dojrzałością wszystkich chwil.

K. Wojtyła

Opracowanie: Magdalena Wieczorek, Jolanta Zwyrtek – konsultanci ROM-E Metis
Konsultacja: Maria Bernad – doradca metodyczny