Poniższy tekst jest częścią artykułu pt. "Działania postwencyjne na terenie szkoły po śmierci samobójczej ucznia". Całość dostępna jest po zalogowaniu na stronie www.pliki.e.metis.pl dla uczestników szkoleń z zakresu "SOS. Pomoc szkole w sytuacjach kryzysu"

Czym jest postwencja?

W przypadku śmierci samobójczej ucznia, oddziaływanie tego zdarzenia na społeczność szkolną jest niezaprzeczalne. Wynika z tego konieczność przeprowadzenia na terenie szkoły szeroko zakrojonych działań, które mają na celu pomoc członkom społeczności szkolnej w poradzeniu sobie z tym zdarzeniem. Mówimy tutaj o tzw. działaniach postwencyjnych.

Termin "postwencja samobójstw" wprowadził Edwin Shneidman. Postwencję samobójstw definiuje jako "działania podejmowane po wystąpieniu traumatycznego zdarzenia [tu: samobójstwa] których celem jest zredukowanie jego negatywnych skutków dotykających osobę, która podjęła próbę samobójczą lub działania, których celem jest zmniejszenie negatywnych skutków śmierci samobójczej doświadczanych przez osoby, które znały zmarłego" (za: K. Krysińska, 2002, s.198).W tym przypadku mówimy o drugiej sytuacji i zajęciu się osobami, które mogła dotknąć śmierć samobójcza jednego z uczniów (lub nauczyciela), czyli pozostałymi uczniami, nauczycielami, dyrekcją oraz innymi pracownikami szkoły.

Poniższy tekst jest próbą przedstawienia zagadnienia postwencji w dwojaki sposób. Z jednej strony, zaprezentowania ogólnych zasad czy wytycznych, które powinny funkcjonować w przypadku działań postwencyjnych, z drugiej, na tyle, na ile to możliwe, zaprezentowania propozycji konkretnych rozwiązań. Dwa podstawowe źródła stanowią oś tego artykułu. Jednym jest publikacja K. Krysińskiej "Podstawy postwencji samobójstw w szkołach", drugim "Richtlinien für das Verhalten in der Schule nach Suizid" pod redakcją K. Michela. Obie publikacje opierają się na wytycznych Amerykańskiego Towarzystwa Suicydologicznego, dotyczących pracy w sytuacji śmierci ucznia. Warto dodać, na co zwracają także uwagę autorka i redaktor powyższych publikacji, że cytowane rozwiązania mogą być jedynie propozycją dla programów w poszczególnych szkołach, a dopasowanie programu do warunków konkretnej szkoły i środowiska lokalnego, jest zadaniem konkretnych placówek.

Cele postwencji

Można mówić o czterech typowych celach postwencji w szkołach:

1. zmniejszenie ryzyka samobójstw naśladowczych wśród uczniów szkoły i innych osób, które dowiadują się o samobójstwie. Lamartine (za: Poland, 1989) stwierdził, że po samobójstwie jednego z uczniów w szkole ryzyko samobójcze wśród jego kolegów i koleżanek wzrasta o 300%,
2. identyfikacja uczniów, którzy są zagrożeni samobójstwem lub u których jest wysokie ryzyko pojawienia się depresji. Badania Brenta (Brent i Kerr, 1996) wykazały, że 30% kolegów i koleżanek samobójcy zareaguje na jego śmierć depresją,
3. ułatwienie przebiegu procesu żałoby doświadczanej przez osoby, które znały zmarłego. Chodzi o stworzenie uczniom i nauczycielom warunków, które pozwolą im na swobodne wyrażanie emocji, w reakcji na stratę, a jednocześnie zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności,
4. zmniejszenie ryzyka wystąpienia zespołu stresu pourazowego u osób, które były świadkiem samobójstwa, znalazły ciało zmarłego lub u osób blisko związanych z samobójcą (członkowie rodziny, sympatie, przyjaciele). Takie objawy można zaobserwować u 5% uczniów, którzy doświadczyli śmierci samobójczej kolegi lub koleżanki (Brent i Kerr, 1996). (za: K. Krysińska, 2008, s. 200).

Ogólne założenia i zasady dotyczące działań postwencyjnych

1. Program postwencji musi być opracowany przed wystąpieniem śmierci samobójczej ucznia.

2. Ważnym jego elementem jest wyznaczenie grupy osób, które w sytuacji kryzysu będą odpowiedzialne za wprowadzanie go w życie. Jest to tzw. zespół interwencji kryzysowej, crisis team. Członkowie grupy interwencji kryzysowej powinni być przeszkoleni w zakresie interwencji psychologicznej, interwencji w sytuacji żałoby oraz umiejętności oceny ryzyka samobójczego. Cytowane źródła podają różny, proponowany skład tej grupy. I tak, cytując za K. Krysińską: "W skład grupy (minimum 6-osobowej) powinna wchodzić dyrekcja danej szkoły oraz psychologowie, pracownicy społeczni, pedagodzy, pielęgniarki i inne osoby z odpowiednim doświadczeniem i wiedzą, pracujący na co dzień w danej szkole lub w okręgu, na terenie którego szkoła się znajduje. W każdej grupie interwencji kryzysowej powinna znajdować się co najmniej jedna osoba, która nie jest osobiście dotknięta śmiercią samobójczą ucznia. Członkowie grupy w sytuacji kryzysu powinni być natychmiast zwolnieni z wypełniania swoich codziennych obowiązków i być gotowi do wprowadzania w życie planu postwencji w ciągu 1-2 godzin od momentu powiadomienia szkoły o samobójstwie" (K. Krysińska, 2002, s. 203).
   W "Richtlinien.." sugerowany skład grupy to m.in.: przedstawiciel dyrekcji szkoły, szkolny psycholog, lekarz/psychiatra.
   
   Podsumowując, ważnym jest, aby zespół tworzyły osoby kompetentne, natomiast szczegółowy skład zespołu, dostosowany do swoich potrzeb i warunków pracy, stworzyć muszą poszczególne placówki. Istotnym jest także, aby wyjść poza dosyć powszechnie obowiązujący w naszych szkołach schemat, że za wszystkie działania w podobnej sytuacji odpowiada pedagog szkolny. Praca postwencyjna nie jest bowiem zadaniem jednoosobowym.

3. Efektywny program postwencji wymaga współpracy między szkołą, lokalnymi ośrodkami zdrowia psychicznego, specjalistami spoza szkoły, innymi szkołami, nierzadko przedstawicielami kościoła oraz środkami masowego przekazu. W przypadku, gdy dyrekcja szkoły nie czuje się przygotowana do radzenia sobie z samobójstwem ucznia (np. nie ma przygotowanego planu postwencyjnego i wybranej grupy interwencji kryzysowej lub ma uzasadnione wątpliwości co do skuteczności zaplanowanych działań) należy zwrócić się o pomoc do specjalisty w dziedzinie postwencji, (za K. Krysińska, 2002, s. 210).

4. Po śmierci samobójczej ucznia członkowie grupy interwencji kryzysowej powinni się spotkać w celu zaplanowania działań postwencyjnych, zanim jeszcze powiadomią o śmierci nauczycieli i innych pracowników szkoły. W ciągu pierwszych dni wprowadzania w życie działań postwencyjnych spotkania grupy powinny się odbywać kilka razy dziennie w celu oceny przebiegu programu i jego modyfikacji (za K. Krysińska, 2002, s.204).

W proponowanych, w pracy pod red. K. Michela, rozwiązaniach scenariusz takich pierwszych kroków po otrzymaniu wiadomości o śmierci samobójczej ucznia, może wyglądać następująco:

Kierownictwo szkoły/ zespół interwencji przygotowuje pisemną informację, która stanowi orientację dla klas i nauczycieli, (por. propozycje oświadczeń)

Kierownictwo szkoły/ zespół interwencji przekazuje informacje całemu gronu pedagogicznemu,

Kierownictwo szkoły/ zespół interwencji omawia z wychowawcą klasy, której uczeń popełnił samobójstwo, w jaki sposób klasa ta ma zostać poinformowana o zdarzeniu,

Do dużej przerwy, wszystkim klasom powinny zostać przekazana informacja (za: "Richtlinien..." www.veid.de/suizid.0.html)

Szczegółowe informacje nt. sposobu pracy zespołu interwencji kryzysowej, znajdziecie Państwo w artykule M. Bochner "Podstawowe kroki w interwencji kryzysowej w szkole", zamieszczonym na naszej stronie internetowej.

5. Program postwencji powinien być wprowadzony w życie jak najszybciej po otrzymaniu informacji o śmierci samobójczej ucznia.
6. Szkoła powinna skontaktować się z rodzicami zmarłego ucznia w celu przekazania kondolencji i wyrażenia gotowości do udzielenia wsparcia. Spotkanie z rodzicami daje możliwość udzielenia im informacji na temat dostępnej pomocy psychologicznej oraz pozwala im dowiedzieć się, jakie działania są podejmowane w szkole po śmierci dziecka. Rodzice zmarłego ucznia mogą pomóc w identyfikowaniu przyjaciół dziecka, którzy mogą być zagrożeni samobójstwem (za K. Krysińska, 2002, s. 205).
7. Szkoła powinna starać się utrzymywać normalny program zajęć, co nie oznacza, że nie ma miejsca na podejmowanie działań poza typowym scenariuszem wynikającym z grafiku pracy szkoły. W sytuacji, w której mamy do czynienia z doświadczeniem śmierci, spectrum oddziaływania można określić następująco: Tak szybko, jak to możliwe wprowadzić na nowo normalność w życie (zwyczajny przebieg dnia, rutyna) i uruchomić zdrowy proces przepracowania kryzysu, w tym wypadku, proces żałoby.
8. Szkoła powinna zapewnić uczniom możliwość uzyskania wsparcia i pomocy psychologicznej, zarówno w formie pomocy indywidualnej, jak i grupowej.
   Przyjmując szerszą perspektywę zabezpieczenia potrzeb wszystkich osób należących do społeczności szkolnej, należy przyjąć, że w działaniach postwencyjnych, trzeba całościowo zadbać o potrzeby, każdej z tych grup.
   Potrzeby osób dotkniętych śmiercią samobójczą ucznia w szkole, można więc ująć następująco:

Źródło: opracowano na podstawie: Underwood i Dunne-Maxim (1997). (za K. Krysińska, 2002, s.201)

Podsumowując, jasno więc widać, że tzw. "skierowanie ucznia do specjalisty" nie wyczerpuje całości działań postwencyjnych, choć może w wielu wypadkach być słuszną decyzją i że warto wyjść poza ten, nierzadko obowiązujący w naszych szkołach, schemat myślenia. Zadaniem zespołu interwencji kryzysowej jest uwzględnienie potrzeb ww. grup i takie skoordynowanie działań, aby każda z tych grup otrzymała wystarczające wsparcie.

Warto dodać, że nie są to jedyne osoby, które mogą być dotknięte śmiercią samobójczą. Do kręgu takich osób mogą należeć także osoby spoza szkoły, z sąsiedztwa, z otoczenia, osoby z nadzoru pedagogicznego albo organu prowadzącego, które zetknęły się z racji swojej funkcji z tym zdarzeniem albo osoby ze społeczności lokalnej. (za: Lehmann Petra, Stradtner Elka "Suizid – ein Thema für die Schule?!" http://www.krisendienst-mittelfranken.de/dgs/lehmann-stradtner.pdf

Autor tekstu – kontakt

Wioleta Baraniak
Konsultant ROM-E Metis w Katowicach
Pracownia Wychowania
tel. 32 209 53 12 14, wew. 102
e-mail:

Wykorzystana (w prezentowanej części artykułu) literatura i materiały:

Literatura:

1. Krysińska Karolina "Podstawy postwencji samobójstw w szkołach" w: "Zagrożenia rozwoju w okresie dorastania", red. Anna Brzezińska, Mariola Bardziejewska, Beata Ziółkowska, Poznań, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 2003,

Publikacje dostępne w Internecie:

1. Lehmann Petra, Stradtner Elka "Suizid – ein Thema für die Schule?!" http://www.krisendienst-mittelfranken.de/dgs/lehmann-stradtner.pdf, pobrano: 2010.02.09, godz.13.40, tłumaczenie: Wioleta Baraniak
2. "Richtlinien für das Verhalten in der Schule nach Suizid" red. K. Michel, www. www.veid.de/suizid.0.html, pobrano: 2009.12.04, godz.10.40, tłumaczenie: Wioleta Baraniak