Myśli suicydalne – fantazje, myśli, plany, urojenia na temat własnej śmierci.
Mogą to być myśli o swoim pogrzebie, wyobrażenia zadania sobie śmierci itp.

Próba samobójcza zamierzone działanie mające na celu śmierć lub doprowadzające do niej w przypadku braku interwencji osób trzecich.
Samobójstwo jest ważnym problemem społecznym, może dotknąć każdą rodzinę. W skali światowej życie odbiera sobie codzienne około 200 osób. W Stanach Zjednoczonych samobójstwo zajmuje ósme miejsce na liście najczęstszych przyczyń śmierci. Największy wzrost liczby samobójstw w ciągu ostatnich 30 lat wystąpił w grupie osób od 15-24 roku życia. Liczba samobójstw wśród mężczyzn jest mniej więcej czterokrotnie wyższa niż wśród kobiet. W latach 1950-1958 trzykrotnie wzrosła liczba samobójstw wśród dorastającej młodzieży.
Samobójstwo jest obecnie najczęstsza (po wypadkach) przyczyną śmierci wśród dzieci i nastolatków.

Przyczyny samobójstw

Cechy samobójstwa ludzi młodych różnią się znacznie od samobójstwa osoby dorosłej. Samobójstwo takie może:

• mieć podłoże romantyczne i idealistyczne;
• może być efektem impulsu, porywu gniewu, irytacji;
• może być wynikiem niskiej samooceny.

Motywy prób samobójczych młodzieży

• Zemsta – złość, wrogość połączona z pragnieniem wzbudzenia w innych poczucia winy (połączona z typową dla młodych impulsywnością).
• Izolacja – osoba izolowana społecznie czuje się niezdolna, aby dopasować się do społeczności. Uważa, że nikogo nie obchodzi i nikt nie będzie po niej płakał.
• Beznadziejność – poczucie uwięzienia w sytuacji, nad którą człowiek nie ma kontroli i z której nie może uciec (np. ciąża u nastolatek, alkoholizm w rodzinie).
• Niepowodzenie – często wyolbrzymione i mające niewiele wspólnego z rzeczywista sytuacją.
• Strata – uważana za najpoważniejszą przyczynę samobójstw. Obiekt straty może być realny (śmierć lub odejście osoby, koniec związku) lub symboliczny (poczucie własnej wartości, celu w życiu) lub wyimaginowany.
• Depresja – wpływa na zachowanie, emocje, sposób myślenia i stan fizyczny. Jest to najważniejsza przyczyna samobójstw wśród młodych ludzi.

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa

• Cechy osobowości takie jak wycofanie, perfekcjonizm, słaba kontrola emocji, agresja, brak zaufania, poczucie beznadziejności.
• Obciążenia rodzinne - występowanie w rodzinie chorób psychicznych, samobójstw wśród bliskich, rozpad rodziny, przemoc, molestowane.
• Wcześniejsze zachowania samobójcze. Nie można stwierdzić, że każda osoba, która przeżyła próbę samobójczą będzie próbowała ponownie. Ryzyko jest poważne.
• Stresujące wydarzenia – poczucie odrzucenia, złość, wstyd, chęć zemsty i odegrania się.
• Czynniki społeczne i kulturowe – zmiana ról społecznych mężczyzn kobiet, rozpad małżeństw, niepewność poprzez zmiany w zatrudnieniu i dostępie do edukacji.
• Kontakt z zamachem samobójczym innej osoby
  Styczność z samobójcą w obrębie własnej rodziny, przyciął, gwiazd show-biznesu, opisy mediach.
• Brak dostępu do źródła wsparcia.
• Łatwy dostęp do substancji i narzędzi ułatwiających popełnienie samobójstwa.
• Postrzeganie śmierci jako wybawienia od cierpienia.
• Nasilenie się nienawiści do siebie.

Sygnały ostrzegawcze

Wiele z nich może być łatwo zaklasyfikowanych jak przejawy młodzieńczego buntu.

• Około 80 % młodych samobójców sygnalizuje swoje problemy.
• Utrata zainteresowania nauką, rozkojarzenie.
• Utrata w niedalekiej przeszłości kogoś bliskiego na skutek śmierci, rozwodu lub separacji.
• Uwagę osoby całkowicie zaprząta rocznica jakiejś wyjątkowo bolesnej straty.
• Tematyka śmierci pojawia się w pracach pisemnych i plastycznych.
• Doświadczenie przewlekłego lub ostrego stresu w związku z ważnymi problemami.
• Doświadczanie dojmującego uczucia bezradności.
• Izolacja od innych – zrywanie przyjaźni, rozdawanie rzeczy.
• Zmiany nastroju, zachowania kompulsywne, "igranie" z nieszczęściem, wypowiedzi dotyczące bezsensu życia i życia pozagrobowego.

Samobójstwo – emocje u innych

• lęk o własne życie, konfrontacja z własną śmiertelnością;
• prowokuje myślenie o własnej śmierci;
• prowokuje myślenie o własnym życiu.

Samobójstwa – pierwsza pomoc

• odczarować myślenie, oswoić leki, nie tłumić ich;
• porozmawiać o mitach na temat samobójstw (próba odwagi, tchórzostwo);
• otwierając problem nie robimy dziecku krzywdy;
• dzieci oczekują aby z nimi porozmawiać, musimy być w tym doświadczeniu, pokazać ze dla nas tez jest to trudne, że jesteśmy gotowi to unieść.

Mity dotyczące samobójstw – czyli co niekonieczne jest prawdą

• ludzie którzy mówią o samobójstwie rzadko je popełniają;
• nie ma związku pomiędzy alkoholizmem a zachowaniami samobójczymi;
• samobójstwo jest aktem nieracjonalnym – jeżeli spojrzeć na nie z perspektywy tej osoby to są racjonalne;
• jeżeli rozmawiamy o samobójstwie wprost, torujemy drogę do jego popełnienia;
• jeżeli ktoś raz myślał o samobójstwie lub próbował je popełnić zawsze będzie do niego wracał;
• wszyscy samobójcy są ludźmi głęboko depresyjnymi;
• samobójcy rzadko szukają pomocy.

Czynniki ochronne

• dobre relacje z członkami rodziny;
• wsparcie ze strony rodziny;
• dobrze rozwinięte umiejętności społeczne;
• wiara w siebie, dobre mniemanie o swojej sytuacji i osiągnięciach;
• umiejętność poszukiwania pomocy gdy zaczynają się trudności (np. w nauce);
• otwartość na doświadczenia innych ludzi i ich sposoby rozwiązywana problemów;
• otwartość na nowa wiedzę;
• integracja społeczna np. poprzez uczestniczenie w zajęciach sportowych, spotkaniach w różnych klubach i organizacjach;
• dobre relacje z nauczycielami i innymi dorosłymi.

Opracowanie na podstawie
R. K. Jamek, Burt E. Gilliand "Strategie interwencji kryzysowej" oraz materiałów edukacyjnych ze szkoleń Stowarzyszenia Interwencji i Pomocy Psychologicznej "Vivos Voco" w Krakowie

Ewa Kustwan-Mróz
Joanna Sylwester
konsultanci ROM-E Metis w Katowicach