Dziecko z autyzmem w kryzysie uchodźczym

Pierwsza wskazówka: najpierw zobacz dziecko w kryzysie uchodźczym, potem autyzm. Zaakceptuj swojego ucznia, niech "poczuje", że go po prostu lubisz. Pamiętaj, zachowanie to komunikat! W sytuacji kryzysowej dziecko z autyzmem może reagować nieadekwatnie do warunków. Zastanów się, "co może stać" za t a k i m zachowaniem? Jaka jest jego przyczyna i co dziecko z autyzmem chce Ci przez to powiedzieć? Kiedy bije, gryzie, drapie, krzyczy, pluje to... nie zawsze to co widzisz, jest tym, co widzisz. To tylko wierzchołek góry lodowej, pod nią kryje się prawdziwa wiadomość – to, co dziecko chce zakomunikować: Boję się, Odejdź, Boli mnie, Nie chcę, Daj mi jeszcze czas, Nie rozumiem, Nie rozumiesz, Za dużo tego...

Im szybciej odkryjesz sens zachowania, tym szybciej przystąpisz do nauczenia dziecka wyrażania swoich potrzeb, werbalizowania (jeśli to możliwe) lęków, strachu, żądań w sposób społecznie akceptowany. A to pierwszy krok do deeskalacji trudnych zachowań i obniżenia poziomu kryzysu uchodźczego.

Ewentualne przyczyny niepożądanych (uznawanych za trudne) zachowań dziecka z autyzmem, które jest w kryzysie uchodźczym:

• związane ze nieustanną zmianą, niepewnością i lękiem opiekunów: nie zna miejsc, do których przybywa, słyszy częste komunikaty o zagrożeniu np. konkretne liczby dotyczące zgonów, zapamiętuje te informacje i reguluje emocje poprzez zachowania stereotypowe, agresję, autoagresję;
• sensoryczne: inne, nowe otoczenie, inne bodźce, nadmierna podatność na bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe, dotykowe;
• komunikacyjne: nie zna języka, nie rozumie poleceń i nie potrafi powiedzieć, że ich nie rozumie; potrzebuje pomocy, nie wie, jak o nią poprosić;
• społeczne: nie zna dokładnych zasad interakcji społecznych, otoczenie jest dla niego "nowe"; nie przewiduje konsekwencji swoich czynów i słów; odczuwa lęk przed porażką, bardzo słabo kontroluje emocje;
• związane z upływem czasu: potrzebuje krótkiej, jasnej instrukcji (piktogramy) i więcej czasu na wykonanie zadania; czeka na coś, kogoś, przeżywa frustrację związaną ze zmianą sytuacji życiowej; może bardzo dokładnie przestrzegać czasu "co do minuty";
• związane z zainteresowaniami: bardzo intensywnie interesuje się danym tematem, bez wyznaczonych granic "zamęcza" nim otoczenie, to jest dla niego bezpieczna, znajoma przestrzeń w sytuacji kryzysu uchodźczego;
• medyczne/zdrowotne: nie werbalizuje, co go boli, ale odczuwa ból, nie wskazując miejsca, nie wie, jak wyrazić ból;
• związane z motywacją: wie, że jego "trudne" zachowanie powoduje zainteresowanie (pozytywne lub negatywne) innych; może uważać, że wyniki nie są warte wysiłku.

Dla dziecka z autyzmem wszystko jest trudne nim stanie się proste. W kryzysie uchodźczym zachowania dziecka z autyzmem nieakceptowane społecznie lub "dziwne" dla otoczenia umacniają się.

Aby pomóc dziecku z autyzmem i jego otoczeniu lepiej funkcjonować i deeskalować zachowania niepożądane warto zastosować proponowane wskazówki:

• stworzyć dla ucznia konkretne plany i harmonogramy codziennych zajęć (w formie słownej i graficznej), określić dokładnie czas i kolejność czynności zapewniając tym samym uczniowi poczucie niezmienności i bezpieczeństwa;
• ustalić dwie, trzy (zależnie od wieku dziecka) zrozumiałe dla dziecka zasady postępowania i codziennie egzekwować ich przestrzegania np. Po wejściu do klasy siadasz na swoje miejsce;
• upewnić się, że dziecko wie, czego się od niego oczekuje, zilustrować zasadę;
• dostrzegać zachowania pozytywne, chwalić, kiedy przestrzega zasady, okazywać zadowolenie;
• stosować w nagrodę za przestrzeganie zasad ulubione zajęcia dziecka np. Kiedy wykonasz zadanie, pooglądasz album o pociągach 2 minuty;
• stawiać granice, kiedy i ile czasu może mówić np. o swoich zainteresowaniach lub wykonywać ulubione czynności;
• stosować zasady 3R: rutyny, regularności i repetycji.

Ozofoff, S., Dawson, G., Mc Partland, J. C. Wysokofunkcjonujące dzieci ze spektrum autyzmu., Kraków, 2015

Prizant, B. M., Fields-Meyer, T. Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm., Kraków, 2017

Anita Wieloch