Sonia Gogulla

kierownik, nauczyciel-konsultant

e-mail:

Grażyna Skirmuntt

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy.
Logika zabierze Cię z punktu A do punktu B.
Wyobraźnia zabierze Cię wszędzie.
Albert Einstein

Nie musisz, a właściwie nie możesz, chodzić do szkoły (pracy), nie możesz bez ważnego powodu wyjść z domu, spotkać się z przyjaciółmi, iść z nimi na spacer do parku, zorganizować swoich urodzin, uprawiać sportu, iść na siłownię czy na basen. Świat się zamknął – nie możesz wyjechać za granicę na wycieczkę, nawet w kraju nie możesz tego zrobić. Musisz nosić rękawiczki jednorazowe, maseczki ochronne, w przestrzeni publicznej zachować co najmniej dwumetrowy dystans społeczny, a najbezpieczniejsze jest pozostanie w domu. . Świat jest tuż obok Ciebie, ale tylko online... Co Ci to przypomina?

A może masz wrażenie, że rzeczywistość w czasach pandemii przerosła Twoją wyobraźnię i to, czego doświadczasz nie zaskoczyła jedynie autorów książek i scenariuszy filmów science fiction.

Zastanówmy się dzisiaj nad rolą wyobraźni w lepszym przygotowaniu się do togo, co może się zdarzyć, a co jest nieprzewidywalne.

Często słyszymy lub sami mówimy "wyobraź sobie...". Czym jest wyobraźnia?

Wyobraźnia to zdolność do przywoływania i tworzenia w myślach wyobrażeń. [1]

Wyobrażenia są obrazami przedmiotów, scen czy zjawisk znanych, ale pojawiające w naszych myślach się pod ich nieobecność lub też są obrazami przedmiotów, scen czy zjawisk fikcyjnych, nieistniejących w rzeczywistości. Pierwszą grupę wyobrażeń stanowią wyobrażenia odtwórcze. Druga grupa wyobrażeń to wyobrażenia twórcze – mogą być one tworzone jako kombinacja znanych elementów lub też jako zupełnie coś innego (dzieło naukowe, rysunek plastyczny, utwór muzyczny itp.).

Wyobraźnią dysponują wszyscy ludzie, jednak nie wszyscy jednakową. Na jakość wyobraźni wpływa wiele czynników. Mogą to być dziedziczone predyspozycje, typ pracy naszego układu nerwowego, dotychczasowe doświadczenia, przebieg i etap rozwoju psycho-emocjonalnego. Na nasz stan emocjonalny, a więc także na wyobraźnię wpływają także i inne, zmienne czynnik, np. pogoda, stan zdrowia czy poczucie humoru.. W zależności od naszego nastroju wyobraźnia będzie nam podsuwać różne wizje – ponure gdy mamy "doła" lub optymistyczne, gdy mamy świetny humor.

Psychologowie podkreślają szczególny udział wyobraźni w zdolnościach uczenia się i kształtowania inteligencji dziecka. Wyobrażenia to domena prawej półkuli mózgu. Za słowa, logiczne myślenie, cyfry, sekwencje i porządek odpowiada lewa półkula mózgu. W procesie edukacji najczęściej wykorzystuje się potencjał tylko lewej półkuli, która jest przeciążona niejednokrotnie natłokiem wiadomości. Synchronia prawej i lewej półkuli umożliwia sprawniejsze przyswajanie danych. [2]

Wyobraźnia jest fundamentem praktyki edukacyjnej nastawionej na zdobywanie wiedzy, ale też kształtowanie umiejętności, myślenia, postaw i emocji. Jej rozwój jest inwestycją dla dziecka w drodze do kształtowania dojrzałości osobowej społecznej, ułatwia poznawanie przez niego świata i zdobywanie kolejnych osiągnięć na różnych polach działania [3].

Wyobraźnię możemy rozwijać poprzez zabawę

Zabawa rozwija nie tylko wyobraźnię i ekspresję, ale usprawnia również umiejętności związane z myśleniem twórczym. Większą zdolność i skłonność do zabaw z wyobraźnią wykazują dzieci, które spędzają więcej czasu na wspólnych zabawach z rodzicami, w tym także na opowiadaniu sobie bajek i historyjek (przez obie strony). W dobie pandemii i nauki zdalnej, zabawa offline będzie wytchnieniem od komputera, pomoże rozładować stres, nawiązać lepsze relacje, wprowadzić w dobry nastrój i nastawić bardziej pozytywnie do życia.

Do wyobraźni odwołują się prawie wszystkie mnemotechniki i inne strategie zapamiętywania informacji. Na tej bazie działa m.in. "rzymski pokój", czy "łańcuchowa metoda skojarzeń".

Propozycje ćwiczeń na rozwój wyobraźni

W artykułach publikowanych przez nas wcześniej np. Zaszyfrowana nauka, czyli jak auto dotarło do Oxfordu, Wielkie (domowe) poszukiwania zachęcamy do nauki przez zabawę opartej na wyobraźni naszych uczniów/dzieci – tworzenie historii z użyciem wyrazów, dzięki którym łatwo zapamiętamy alfabet Mors'a, lub na bazie odnalezionych przedmiotów.

Tworzenie i opowiadanie bajek, historii jest jednym z wielu ćwiczeń na rozwój wyobraźni Prosimy dziecko, by opowiedziało nam swoją wymyśloną historyjkę lub by dokończyło zaczętą przez nas opowieść. Zachęcamy przy tym, by bajka była jak najbardziej fantastyczna, barwna, niedorzeczna, absurdalna, zawiła i zaskakująca.

Zachęcamy również do wykorzystania innych ćwiczeń. Ćwiczenia przedstawione poniżej dotyczą różnych aspektów twórczości .Część zabaw rozwija wyobraźnię i ekspresję, inne usprawniają umiejętności związane z myśleniem twórczym: płynność, giętkość myślenia.

• Niedokończony obraz – zadaniem dzieci jest dokończenie malowania obrazu, którego fragment widać przez wyciętą w kopercie dziurkę.
• Geometria wokół nas – zadaniem dzieci jest wykonanie rysunku np. miast, lasu, kosmosu. W poszczególnych rysunkach dziecko może używać figur geometrycznych tylko w określonym kształcie, np. kwadratów, kół, trójkątów.
• Radosne słowotwórstwo. Kładziemy na stole kilka dowolnie wybranych przedmiotów, np. książka, talerz, piórnik, nożyczki, piłka. Następnie dzieci (dorośli również mogą brać udział w tej zabawie)wymyślają nowe nazwy tych przedmiotów i zapisują je na kartce (młodsze dzieci podają swoja propozycję "na uszko" starszemu z rodzeństwa lub jednemu z rodziców, który ją zapisuje) i wrzuca do koszyka (szklanki) na stole. Gdy wszyscy skończą, wyznaczona osoba wyciąga pierwszą karteczkę i czyta po jednym wyrazie. Wszyscy odgadują, do którego przedmiotu może pasować nazwa.
• Zakupy bez wychodzenia z domu. Przygotowujemy: kolorowe gazety, kawałki włóczki, koperty A4, klej, nożyczki i dziurkacz. Zadaniem dzieci jest zrobić sobie torbę i udać się z nią na zakupy – wyciąć i nakleić na torbę to wszystko, co się kupowało. Później każdy opowiada, jakie zakupy zrobił.
• Rodzinny plakat .Wszyscy domownicy wydzierają z czasopisma ciekawy obrazek lub postać lub wycinają z bibuły jakiś kształt lub przedmiot. Następnie, wszyscy, po kolei naklejają swój element w dowolnym miejscu na dużym arkuszu papieru. Każda kolejna osoba zmienia tym samym wygląd pracy i dopiero ostatnia zamyka całość. W ten sposób powstaje wspólny obraz/plakat, którym możemy udekorować pokój. Na koniec ustalamy jaki tytuł nadać wspólnemu dziełu.
• Zgadnij, czym jestem. Siedzimy w kręgu. Po kolei, chętne osoby przedstawiają pantomimicznie przedmioty, w które się "zamieniają" (np. krzesło, odkurzacz, ), a pozostałe zgadują, co to jest. Wersja druga – zgadnij kim jestem (np. żołnierz, pływak, rowerzysta).
• Nie tylko "bazgroły" – dziecko najpierw rysuje na kartce różne "bazgroły", a następnie uzupełnia rysunek w taki sposób, by powstał z niego jakiś konkretny rysunek.
• Co by było gdyby... – prosimy dziecko, by odpowiedziało na dziwne i śmieszne pytania, które prowokują do rozwoju wyobraźni, np. co by było, gdyby nie było kolorów na świecie? Co by było, gdyby ludzie nie mogli mówić? Co by było gdyby dzień miał tylko 5 godzin? Co by było, gdyby do tej pory nie wynaleziono obuwia? Co by było gdyby człowiek nie musiał jeść? Co by było gdyby człowiek nie musiał spać?
• Biografia na zamówienie – dzieci wybierają literę alfabetu i na tę literę wymyślają imię i nazwisko jakiejś osoby, adres jej zamieszkania i zawód. Następnie tworzą jej biografię.
• Osobisty alfabet – pokazujemy dzieciom litery innych alfabetów, np. greckiego, chińskiego. Zadaniem dzieci jest zaprojektowanie własnych liter.

Wyobrażenia postrzegane w formie zabawy, sprawiają, że nauka staje się milsza i w efekcie daje lepsze rezultaty. Jeżeli chcemy wspierać naszych uczniów/nasze dzieci w uczeniu się, warto uwzględnić wyobraźnię, która oddziałuje na procesy myślowe, procesy rozwiązywania problemów oraz na twórczość.

Ponadto dzięki wyobraźni możemy przygotować się do różnych zdarzeń, możemy bezpiecznie sprawdzać różne scenariusze; przemyśleć, co może się zdarzyć. Wyobraźnia pozwala nam "dotknąć" czegoś, co może dopiero się wydarzyć; zaplanować, przygotować się, zabezpieczyć. Przeżycie czegoś w wyobraźni "oswaja" nowe sytuacje,(np. egzamin) a przez to stają się one mniej stresujące i nie wywołują już takiego lęku. Jeśli potrafimy spokojnie, w bezpiecznych i warunkach wyobrazić sobie w szczegółach sytuacje, które być może nastąpią sprawia, że w jakiś sposób mamy to już "przerobione" Uzmysłowienie sobie rzeczy, które mogą się wydarzyć, pozwala przetrwać je w bezpiecznych warunkach. Dzięki wyobraźni możemy być przygotować sobie strategię zachowania na nowe sytuacje.

Autorki : Sonia Gogulla i Grażyna Skirmuntt

[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyobraźnia [dostęp 7.04.2020]

[2] Rozwój wyobraźni, artykuł zweryfikowany przez: mgr Kamila Drozd (Psycholog społeczny) [dostęp 7.04.2020]

[3] Barbara Skałbania, Rola wyobraźni we wczesnej edukacji – wychowanie do transgresji i innowacji, Scientific Bulletin of Chełm – Section of Pedagogy nr 2, 73-83, 2017  [dostęp 7.04. 2020]