Mediacje rówieśnicze - warunki powodzenia i rozwiązania praktyczne

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Mediacje mogą być skuteczną metodą rozwiązywania konfliktów w środowisku szkolnym. Jedną z form mediacji w szkole są mediacje rówieśnicze. Projekty z zakresu mediacji rówieśniczych mają na celu przekazanie wiedzy i wykształcenie umiejętności niezbędnych do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów i mogą być elementem szerzej pojmowanej edukacji rówieśniczej (więcej na ten temat: Mediacje rówieśnicze – dlaczego warto?).

Z moich doświadczeń w pracy technikami mediacyjnymi w szkole oraz z młodzieżowymi mediatorami wynika, że tak samo ważne, jak przygotowanie środowiska szkoły na wdrożenie mediacji oraz merytoryczne przygotowanie koordynatorów (Mediacje rówieśnicze – od czego zacząć?, Mediacje rówieśnicze – wdrażanie krok po kroku) jest zapewnienie odpowiednich warunków na etapie wdrażania oraz już po wdrożeniu mediacji w szkole. Istnieje wiele czynników, które mogą mieć istotny wpływ na to, czy nasze przedsięwzięcie okaże się sukcesem.

Po pierwsze przyjęcie zobowiązania dorosłych członków społeczności szkolnej, że będą oni wspierać uczniów i promować pracę taką metodą w swojej szkole. Ważne jest, aby kierowali skonfliktowanych uczniów do mediatorów oraz doceniali ich działania, tylko wtedy uczniowie będą swoje zadania realizowali z zaangażowaniem i nie stracą zapału. Równie ważne jest, aby dorośli (przede wszystkim nauczyciele) byli wzorem konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, również w konfliktach z rodzicami swoich uczniów. Brak spójności pomiędzy naszymi oczekiwaniami wobec uczniów, a tym, jak sami radzimy sobie w trudnych sytuacjach, będzie bowiem działał na uczniów (mediatorów oraz korzystających z ich pomocy) demotywująco, zniechęci do korzystania z konstruktywnych metod rozwiązywania konfliktów.

Po drugie należy dołożyć wszelkich starań aby zapewnić odpowiednie miejsce do prowadzenia spotkań mediacyjnych. Najkorzystniej, jeśli jest to miejsce przeznaczone tylko do tego celu, a jeśli ze względów lokalowych nie jest to możliwe, należy zadbać aby było to miejsce, które kojarzy się w neutralny sposób oraz zapewnia warunki do swobodnej rozmowy. Powinniśmy do maksimum ograniczyć wpływ czynników rozpraszających. Ważne, aby w miejscu takim znajdował się stół i krzesła (jednakowe dla wszystkich uczestników spotkania), neutralne oświetlenie i przyjazne, stonowane kolory ścian i mebli. Warto na ścianie zawiesić plakaty z objaśnionymi krótko zasadami obowiązującymi w mediacji oraz regułami konstruktywnej komunikacji, aby w trakcie spotkań łatwo można było się do nich odwołać.

Po trzecie właściwy dobór kandydatów na mediatorów. Uczniowie biorący udział w projekcie muszą reprezentować i odzwierciedlać przekrój społeczności szkolnej (Schmidt, Treidman, Marvel, 2010) a zatem nie jest wskazane aby ograniczać wybór do tzw. dobrych uczniów (osiągających wysokie wyniki w nauce i niesprawiających trudności wychowawczych). Na podstawie wieloletnich doświadczeń sądzę, że najważniejsze kryteria to: motywacja do działania na rzecz innych, zaufanie innych uczniów do przyszłego mediatora oraz co najmniej przeciętny poziom umiejętności społecznych (m.in. komunikacyjnych). Warunkiem jest również ukończenie szkolenia dla mediatorów rówieśniczych. Z moich doświadczeń wynika, że jeśli uczniowie są chętni a mamy wątpliwości np. jeśli chodzi o poziom umiejętności społecznych, warto dać im szansę na wzięcie udziału w szkoleniu. Należy się nastawić, że część uczniów sama rezygnuje w trakcie szkolenia, ponieważ dopiero udział w nim daje im rzeczywisty obraz tego, jaka ma być ich rola i jakich kompetencji to od nich wymaga. Warto więc dopuścić do udziału w szkoleniu większą grupę zostawiając sobie jednocześnie otwartą furtkę do podjęcia ostatecznej decyzji o pełnieniu przez ucznia funkcji mediatora już po ukończeniu szkolenia i okresu wstępnego – pracy w parze z koordynatorem mediacji w danej szkole. Uczniowie oczywiście muszą być o tym poinformowani na wstępie. Jeśli część uczniów zrezygnuje w trakcie, lub koordynator podejmie decyzję, że nie będą oni pełnić funkcji mediatora, nadal mogą oni wspierać nasze przedsięwzięcie zajmując się np. promocją mediacji w środowisku szkolnym.

Ważnym warunkiem powodzenia jest również stała merytoryczna opieka koordynatora/koordynatorów nad grupą mediatorów rówieśniczych już w czasie pełnienia przez nich obowiązków. Koordynator zawsze jest obecny w trakcie mediacji, odpowiada za ich poziom i wspiera uczniów, kiedy pojawia się problem, z którym sami nie potrafią sobie poradzić. Ważne są również spotkania superwizyjne po każdym spotkaniu mediacyjnym. Powinniśmy zadbać, aby zawsze po takim spotkaniu poświęcić kilka minut (a początkowo więcej) na omówienie spotkania, ewentualnych trudności, które się pojawiły oraz tego, co było pozytywne. Dzięki temu uczniowie będą nabierali wprawy i pewności w podejmowanych działaniach.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na kolejny czynnik jakim jest motywowanie mediatorów rówieśniczych. Jedną z przyczyn spadku ich motywacji może być to, że zwłaszcza w początkowym okresie inni uczniowie w szkole mogą niezbyt chętnie korzystać z ich pomocy. Powinniśmy ich wcześniej na to przygotować, aby ich zapał nie ostygł. Warto też tak zorganizować dyżury mediacyjne, aby uczniowie wymieniali się i nie mieli poczucia, że są na dyżurach często i nie są nikomu potrzebni. Jeśli w danym momencie z dyżuru nikt nie korzysta dobrze jest mieć przygotowane ćwiczenia, symulacje, które możemy w każdej chwili wykorzystać. Uczniowie będą się dzięki temu rozwijać i nie będą mieć poczucia bezczynności. Jeśli przygotujemy uczniów odpowiednio, mogą oni też prowadzić zajęcia dla młodszych kolegów rozmawiając z nimi o emocjach, komunikacji i konfliktach (oczywiście przy wsparciu dorosłego specjalisty) lub czytając np. bajki empatyczne (np. w świetlicy szkolnej). Pamiętajmy też, że nawet jeśli przez jakiś czas nie wykorzystają nabytych umiejętności pełniąc funkcję mediatora rówieśniczego, jest to kapitał osobisty, który mogą wykorzystywać w sytuacjach codziennych. Nie bez znaczenia jest też motywacja zewnętrzna np. w formie dyplomów, podziękowań, oceny z zachowania czy nagrody w postaci wyjazdu na koniec roku, który równocześnie może służyć rozwijaniu kompetencji w zakresie komunikacji i rozwiązywania konfliktów.

I jeszcze kilka praktycznych rozwiązań, które służą promocji mediacji i mogą przyczynić się do sukcesu:

• Tablica informacyjna – warto zadbać, aby w jednym miejscu w szkole dostępne były wszystkie informacje o mediacji, pracujących aktualnie w szkole mediatorach, koordynatorach i dyżurach a także sposobie kierowania spraw do mediacji.
• Identyfikatory lub koszulki dla mediatorów rówieśniczych (w miarę możliwości finansowych) – rozwiązanie takie będzie sprzyjało identyfikowaniu osób, które można prosić o pomoc w sytuacjach konfliktowych.
• Skrzynka mediacyjna, za pośrednictwem której można anonimowo zgłosić sprawę do mediacji. W szkołach często taką funkcję pełnią skrzynki, za pośrednictwem których uczniowie mogą zgłaszać różne swoje problemy np. do pedagoga/psychologa szkolnego.
• Dyżury mediacyjne – ich częstotliwość ustalamy w zależności od potrzeb. W początkowym okresie wdrażania, wystarczy dyżur raz w tygodniu lub nawet raz na dwa tygodnie.
• Klub miłośników mediacji – mogą do niego należeć zarówno uczniowie jak i dorośli przedstawiciele społeczności szkolnej, którzy wierzą w ideę sprawiedliwości naprawczej oraz chcą zająć się jej promowaniem w społeczności szkolnej.

Pamiętajmy też, że jeśli mediacje mają być rzeczywiście obowiązującym w danej szkole skutecznym sposobem rozwiązywania konfliktów, trzeba temu przedsięwzięciu nadać ramy organizacyjne i proceduralne. Jeśli mediacja ma być pełnowymiarowa musi mieć umocowanie w prawie szkolnym (statucie) inaczej pracujemy technikami mediacyjnymi. Możemy przyjąć założenie, że jeśli mediacje zakończą się sukcesem, odstępujemy od wymierzenia kary (wymaga to zapisu w prawie wewnątrzszkolnym). Jeśli nie zostanie wypracowane porozumienie sprawa wraca do dyrektora szkoły lub wychowawcy. Jedną sprawę kierujemy do mediacji tylko raz – w przeciwnym razie uczniowie nie będą traktowali mediacji poważnie i udział w spotkaniu mediacyjnym może się dla nich stać okazją do uniknięcia odpowiedzialności lub szkolnych zobowiązań. Dla zapewnienia porządku i poczucia bezpieczeństwa młodzieżowym mediatorom i pozostałym członkom społeczności szkolnej należy opracować regulamin mediacji rówieśniczych. Nie zapomnijmy również o stosownych zgodach rodziców/opiekunów prawnych: na udział ucznia w mediacji rówieśniczej w zakresie poprawy relacji uczeń – uczeń oraz na pełnienie przez ucznia funkcji mediatora. Ponieważ rola rodziców w rozwiązywaniu szkolnych konfliktów jest ogromna, poświęcę temu tematowi kolejny artykuł z cyklu "Szkoła Porozumienia".

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz
nauczyciel konsultant ROM-E Metis w Katowicach
Pracownia Wychowania

Bibliografia:

Drzewiecka-Tymkiewicz K., Garncarczyk D.: Program edukacyjno-profilaktyczny mediator. Program autorski realizowany w Gimnazjum nr 4 w Katowicach w latach 2005 – 2019.

Duda A., Łukasik J.: Mediacje jako alternatywny sposób rozwiązywania sporów w szkole, W: Debata Edukacyjna, nr 4, 2011, s. 20-28, http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1656/03--Mediacje-jako-alternatywny-sposob--Duda--Lukasik.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp 15.04.2020]

Schmidt F., Treidman A. Marvel J.: Uczeń jako mediator. Podręcznik dla wychowawców, Centrum Kształcenia Liderów i Wychowawców im. Pedro Arrupe, Gdynia, 2010