Mediacje rówieśnicze - wdrażanie krok po kroku

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Wdrożenie mediacji w szkole może się przyczynić do rozwoju uczniów w sferze społeczno – emocjonalnej, budowania pozytywnego klimatu szkoły oraz zmniejszenia liczby konfliktów rozwiązywanych zużyciem różnych form agresji. Szczególną formą mediacji w szkole są mediacje rówieśnicze, czyli mediacje prowadzone przez odpowiednio przygotowanych uczniów w konfliktach między uczniami. Uczniowie nie mogą prowadzić mediacji w konfliktach, w których stronami, lub nawet jedną ze stron jest osoba dorosła. Wyłączone z mediacji rówieśniczych są również konflikty, w których doszło do złamania prawa w tym przemocy (wykroczenia i przestępstwa z udziałem nieletniego, lub inne osoby związane z konfliktem), mające związek z przejawami demoralizacji, lub w których jest zagrożone czyjeś zdrowie lub życie. Uczniowie nie prowadzą również mediacji dla swoich przyjaciół, rodziny (zgodnie z zasadą bezstronności) a niektórzy specjaliści uważają, że również dla kolegów/koleżanek w swoich klasach (to zależy od przyjętego modelu – patrz Mediacje w szkole – jedna z form dochodzenia do porozumienia).

Mediacje rówieśnicze to niewątpliwie pomysł wart rozważenia, z uwagi na liczne korzyści płynące z tej formy rozwiązywania konfliktów, ale też wymagający odpowiedniego przygotowania na każdym etapie jego wdrażania. Punktem wyjścia jest przede wszystkim otwartość dyrekcji i grona pedagogicznego oraz prawidłowa komunikacja w gronie pedagogicznym.

Niezbędne jest też zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych takich jak np. wprowadzenie mediacji do dokumentów szkolnych. Jeśli wprowadzamy pełnowymiarowe mediacje lub mediacje rówieśnicze – stosowne zapisy powinny się znaleźć w statucie szkoły. Jeśli natomiast chcemy wykorzystać elementy mediacji – podejście, podstawowe założenia, techniki mediacyjne wystarczą zapisy w programie wychowawczo-profilaktycznym. Ważnym zadaniem jest również przygotowanie odpowiedniego miejsca, takiego, które zapewni osobom prowadzącym mediacje i korzystającym z mediacji warunki do spokojnej rozmowy. Jest to czynnik organizacyjny, który będzie miał duży wpływ na poziom merytoryczny przedsięwzięcia i poziom zadowolenia uczestników mediacji.

Musimy również spełnić warunki merytoryczne wprowadzenia mediacji m.in. zapoznanie środowiska szkolnego z ideą sprawiedliwości naprawczej i mediacji oraz promocja tej idei w środowisku. Niezbędne jest również odpowiednie przygotowanie merytoryczne grona pedagogicznego, nauczycieli – koordynatorów mediacji, uczniów w klasach oraz grupy uczniów, którzy mają pełnić funkcję mediatorów rówieśniczych. Jeśli przedsięwzięcie ma się zakończyć sukcesem niezbędna jest też stała opieka merytoryczna nad młodzieżowymi mediatorami oraz podnoszenie kwalifikacji meditorów rówieśniczych i koordynatorów.

Jak zatem mogą wyglądać kolejne etapy wdrażania mediacji rówieśniczych?

Etap I. Przygotowanie gruntu

• Przedstawienie społeczności szkolnej korzyści z prowadzenia mediacji – promocja mediacji, również z wykorzystaniem Internetu (strona internetowa szkoły, portale społecznościowe).
• Rozeznanie możliwości finansowych (koszty szkoleń i ewentualnego wyposażenia "pokoju mediacyjnego") i możliwości wsparcia.
• Szkolenie Rady Pedagogicznej – zagadnienia związane z konfliktem, idea sprawiedliwości naprawczej, umocowanie prawne, reguły, zasady, korzyści (2-3 godziny dla wszystkich). Wszyscy nauczyciele muszą zapoznać się tymi zagadnieniami, nawet jeśli nie będą koordynatorami.
• Spotkania informacyjne dla rodziców – promocja mediacji, istota, reguły, zasady, korzyści (ok. 30 min. dla wszystkich). Warto duży nacisk położyć na korzyści.
• Spotkania informacyjne w klasach – warto przedstawić uczniom nie tylko najważniejsze informacje o idei sprawiedliwości naprawczej i mediacjach, ale również skłonić do refleksji i dyskusji dotyczącej ich obaw związanych z realizacją takiego projektu. Warto brać pod uwagę ich pomysły a także w oparciu o sprawdzone merytoryczne przesłanki rozwiać przynajmniej część wątpliwości.
• Podjęcie decyzji o wdrożeniu (w jakiej formie, jakie kolejne kroki, w jakim czasie?). Warto przygotować szczegółowy plan przewidujący kolejne kroki rozłożone w czasie biorąc pod uwagę również okres przygotowawczy (więcej o analizie zasobów i działaniach w okresie przygotowawczym przeczytasz w: Mediacje rówieśnicze – od czego zacząć? ).

Etap II. Przygotowanie merytoryczne i praktyczne

• Szkolenie dla chętnych nauczycieli – poszerzenie kompetencji w zakresie komunikacji empatycznej i rozwiązywania konfliktów w tym z użyciem facylitacji i mediacji (50% teorii / 50% symulacji; co najmniej 10 godzin).
• Szkolenie dla koordynatorów/opiekunów mediatorów rówieśniczych (zgodne z wymaganiami dla szkoleń mediatorów – co najmniej szkolenie bazowe w zakresie mediacji, zwykle około 30 godzin).
• Szkolenie w klasach w zakresie konstruktywnych metod rozwiązywania konfliktów (co najmniej 2-3 godziny dla każdej klasy)
• Szkolenie dla chętnych rodziców rozwijające umiejętności wychowawcze (np. Szkoła dla Rodziców i Wychowawców; aby zminimalizować koszty warto zaprosić do współpracy specjalistów z poradni psychologiczno – pedagogicznej).

Etap III. Wdrażanie

• Opracowanie niezbędnych dokumentów odpowiednie zapisy w prawie wewnątrzszkolnym, programie wychowawczo-profilaktycznym, wzory dokumentacji prowadzonej przez mediatorów, procedury, regulamin, zebranie niezbędnych zgód).
• Przygotowanie pokoju mediacyjnego – jak pisałam wcześniej korzystne jeśli jest to pomieszczenie przeznaczone wyłącznie do tego celu, ale jeśli nie jest to możliwe, zadbanie, aby było to miejsce zapewniające warunki do swobodnej rozmowy, w którym mamy możliwość ograniczenia do minimum czynników zakłócających komunikację.
• Wybór mediatorów rówieśniczych (więcej o możliwych kryteriach i sposobie wyboru mediatorów rówieśniczych w kolejnym artykule z serii "Szkoła Porozumienia").
• Szkolenie mediatorów rówieśniczych (co najmniej 20 godzin) prowadzone przez specjalistę w dziedzinie mediacji posiadającego odpowiednie przygotowanie merytoryczne. Wskazane jest, aby w tym szkoleniu brali udział wraz z uczniami nauczyciele-koordynatorzy (jeśli sami tego szkolenia nie prowadzą).

Etap IV. Działanie szkolnego klubu mediacji

• Po ukończeniu szkolenia przez mediatorów rówieśniczych najpierw pracujemy w parze nauczyciel (koordynator) – uczeń.
• Kiedy koordynator uzna, że uczeń – kandydat na mediatora jest na to gotowy zaczynamu pracę w teamach uczeń – uczeń a nauczyciel (koordynator) zawsze jest obserwatorem. Wynika to z konieczności zapewnienia opieki uczniom, ale też daje możliwość włączania się do spotkania, jeśli koordynator uzna, że mediatorzy rówieśniczy potrzebują wsparcia.
• Superwizja dla mediatorów każdorazowo po zakończonej mediacji lub spotkaniu mediacyjnym, jeśli jest ich kilka.
• Dokumentacja mediacji – za właściwe gromadzenie i przechowywanie odpowiada koordynator.
• Propagowanie mediacji w środowisku – stale, również po zakończeniu etapu wdrażania.
• Doskonalenie i superwizja koordynatorów.

Warto też zwrócić uwagę na niezwykle istotną rolę koordynatorów mediacji rówieśniczych. Pamiętajmy, że powinna to być osoba a najlepiej co najmniej dwie osoby, które rozumieją ideę mediacji i mają odpowiednie przygotowanie merytoryczne. To właśnie na koordynatorze spoczywa odpowiedzialność za odpowiedni przebieg każdego etapu wdrażania mediacji począwszy od przygotowania do tego zadania społeczności szkolnej. Od niego również zależy właściwe działanie klubu czy ośrodka mediacji w szkole. Koordynator szkoli kandydatów na mediatorów rówieśniczych lub razem z nimi bierze udział w tym szkoleniu oraz zapewnia opiekę merytoryczną na każdym etapie prowadzenia mediacji. Powinien być również dla uczniów wzorem prawidłowej komunikacji w pewnym sensie mistrzem, od którego mogą się uczyć trudnej sztuki prowadzenia mediacji. Bardzo ważnym zadaniem koordynatora jest prowadzenie spotkań po zakończonej mediacji, w czasie której wspólnie z uczniami dokonuje analizy spotkania/spotkań, wyniku mediacji i udziela wskazówek odnośnie możliwych kierunków zmiany sposobu pracy. Daje też uczniom możliwość omówienia i uzewnętrznienia emocji, które towarzyszą rozwiązywaniu konfliktów.

Nie bez znaczenia dla powodzenia przedsięwzięcia jest również rola pozostałych nauczycieli, to oni bowiem są najczęściej na pierwszej "linii frontu" w różnych szkolnych konfliktach, a także modelują zachowania uczniów w zakresie komunikacji i rozwiązywania konfliktów. Ważne również, aby kierowali uczniów skonfliktowanych do młodzieżowych mediatorów, tylko wtedy bowiem będą oni mieli okazję rzeczywiście spełniać właściwie soją rolę i nie stracą zapału, który zwykle towarzyszy im w początkowym etapie.

Warto również wspomnieć tu krótko o roli rodziców we wdrażaniu mediacji w szkole. Jak pisałam wcześniej, ważne aby rodzice byli zaznajomieni z ideą sprawiedliwości naprawczej i znali korzyści płynące z wprowadzenia mediacji w szkole, tylko wtedy bowiem jest szansa, że będą nam w tym przedsięwzięciu towarzyszyć i nas wspierać. Rodzice/prawni opiekunowie muszą też wyrazić zgodę na pełnienie przez ucznia roli mediatora oraz na udział swojego dziecka w mediacjach rówieśnych w zakresie poprawy relacji uczeń – uczeń. Tych, którzy chcieliby przeczytać więcej o roli rodziców w rozwiązywaniu szkolnych konfliktów, zachęcam do czytania kolejnych artykułów z cyklu "Szkoła Porozumienia".

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz