Mediacje w szkole - jedna z form dochodzenia do porozumienia

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz

nauczyciel-konsultant

e-mail:

Jedną z form pokojowego rozwiązywania konfliktów w szkole mogą być mediacje. Polskie Centrum Mediacji definiuje mediacje jako "rozmowę dwóch stron, która ma na celu doprowadzenie do rozwiązania konfliktu i porozumienia".

"Włączenie do szkolnej praktyki sztuki mediacji umożliwia porozumienie pomiędzy stronami sporu, daje szansę na pojednanie oraz zadośćuczynienie. Dodatko­wo dobrze przeprowadzona mediacja, zgodna z zasadami i etyką, pozwala przyjąć, że w konkretnym przypadku podobna sytuacja konfliktowa już nie zaistnieje, przynosząc uczestnikom sporu satysfakcję z osiągniętego porozumienia" (Duda, Łukasik, 2011).

Dlaczego jest to możliwe? Ponieważ w mediacji mamy do czynienia z ideą tzw. sprawiedliwości naprawczej, której celem jest zadośćuczynienie, naprawienie szkody a w efekcie naprawa relacji między ludźmi. Wykorzystywana często zamiast tego sprawiedliwość karna, ma natomiast na celu ukaranie winnego oraz "odstraszenie" innych potencjalnych sprawców przed popełnieniem podobnych czynów w przyszłości. Idea mało skuteczna, ponieważ powoduje wiele kosztów zwłaszcza psychologicznych takich jak lęk poszkodowanego i poczucie niesprawiedliwości u osoby uznanej za winną (nie zawsze słusznie). Ten rodzaj sprawiedliwości wykorzystywany jest nie tylko w sądzie ale również w środowisku oświatowym a nawet w codziennym życiu każdego z nas. Często idąc drogą na skróty wybieramy to rozwiązanie jako wymagające mniejszych nakładów czasu oraz zaangażowania licząc na efekt, który zwykle daleko odbiega od naszych oczekiwań. W sprawiedliwości karnej nie ma miejsca na zajmowanie się emocjami, potrzebami i relacjami między ludźmi. Rzadko wpływa ona pozytywnie na postawy naszych uczniów, nie sprzyja budowaniu poczucia wspólnoty i więzi między uczniami a także uczniami i nauczycielami.

Każda mediacja, również ta prowadzona w szkole, opiera się na kilku ogólnie przyjętych zasadach. W szkole, w której wdrożono mediacje jako sposób dochodzenia do porozumienia w konfliktach, społeczność szkolna powinna znać opisane niżej zasady. W praktyce każdorazowo przed spotkaniem mediatorzy przypominają o obowiązujących w mediacji zasadach na początku spotkania mediacyjnego.

Dobrowolność rozumiana jest jako wyrażenie zgody skonfliktowanych stron na przystąpienie do rozmów. W przeciwnym razie mediacja nie może się odbyć. Jeśli tej zgody nie ma, w warunkach szkolnych oznacza to, że sprawa zostanie rozwiązana w inny dostępny sposób, np. spór rozstrzygnie wychowawca lub dyrektor.

Bezstronność to właściwie cecha samego mediatora, zapewnia poczucie bezpieczeństwa poprzez równe traktowanie stron, zapewnienie jednakowych praw, uwagi i ilości czasu, powstrzymanie się od okazywania sympatii którejś ze stron lub stawania po czyjejś stronie.

Neutralność to stworzenie przestrzeni do otwartej komunikacji pomiędzy stronami, prezentowania swojego stanowiska, mówienia o odczuciach, potrzebach i pomysłach rozwiązań, poprzez powstrzymanie się od podawania "recept", zadawania sugerujących pewne rozwiązania pytań czy dokonywania ocen proponowanych przez strony rozwiązań.

Również poufność zapewnia uczestnikom mediacji poczucie bezpieczeństwa, gdyż wszystkich uczestników obowiązuje zasada zachowania dla siebie informacji pozyskanych w czasie spotkań mediacyjnych. W warunkach szkolnych istnieją jednak odstępstwa od tej zasady i ważne aby wszyscy członkowie społeczności szkolnej mieli tego świadomość a uczestnikom mediacji należy o tym przypominać każdorazowo przed przystąpieniem do rozmów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, jeśli osoba dorosła w trakcie trwania mediacji dowie się o faktach mogących oznaczać zagrożenie zdrowia lub życia ucznia lub popełnieniu czynu zabronionego, ma obowiązek powiadomić odpowiednie organy lub/i rodziców ucznia. W praktyce oznacza to, że dorosły mediator prowadzący spotkanie lub towarzyszący mediatorom młodzieżowym uruchamia w takiej sytuacji odpowiednią procedurę obowiązującą w szkole.

Zasada akceptowalności oznacza, że uczestnicy mediacji akceptują zasady obowiązujące w mediacji oraz osobę mediatora. Strony mają prawo nie zgodzić się na konkretnego mediatora, co oznacza, że mediacje nadal mogą się odbyć o ile mamy możliwość zmienić mediatora.

Schmidt, Treidman i Marvel (2010), wskazują trzy modele mediacji w szkole: mediacje prowadzone przez dorosłych, uczniów i w klasie. W pierwszym przypadku wyróżnia się model "dyrektorski" lub nauczycielski. W drugim odpowiednio przygotowani mediatorzy młodzieżowi dostępni są na wezwanie lub w wyznaczonych godzinach w ramach dyżurów mediacyjnych. W przypadku rekomendowanych przez autorów mediacji prowadzonych w klasie, ich organizacja polega na tym, że cała klasa jest przeszkolona przez nauczyciela lub specjalistę w tym zakresie i w przypadku problemu między uczniami, inni chętni uczniowie (za zgodą uczniów skonfliktowanych) pomagają w jego rozwiązaniu podczas trwania lekcji czyli "na gorąco".

W każdej z wymienionych sytuacji konieczne jest wybranie z grona nauczycielskiego koorydnatorów mediacji szkolnych/rówieśniczych. Powinny to być odpowiednio przeszkolone w zakresie prowadzenia mediacji osoby, które poprowadzą społeczność szkolną przez cały proces wdrażania i prowadzenia mediacji w szkole. Ponieważ zadanie to wymaga znacznych nakładów czasu i zaangażowania własnego, dobrze, jeśli są to przynajmniej dwie osoby. Ułatwi im to w znaczny sposób prowadzenie szkoleń dla uczniów a czasem również nauczycieli i rodziców, organizowanie dyżurów mediacyjnych i spotkań superwizyjnych dla młodzieżowych mediatorów.

Więcej o praktycznych rozwiązaniach związanych z wdrażaniem mediacji w szkole przeczytasz w kolejnych artykułach z cyklu. Najpierw jednak warto zapoznać się z najważniejszymi definicjami:

Mediacja szkolna – to dobrowolne i poufne poszukiwanie rozwiązania sporu pomiędzy stronami konfliktu w obecności bezstronnego i neutralnego mediatora. Konflikty te dotyczą spraw związanych z relacjami międzyludzkimi i/lub działalnością statutową szkoły. Stronami konfliktu mogą być: nauczyciele, dyrektor, pozostali pracownicy szkoły, uczniowie, rodzice.

Mediacja rówieśnicza – to dobrowolne i poufne poszukiwanie rozwiązania konfliktu między uczniami, w obecności dwóch bezstronnych i neutralnych mediatorów – uczniów, przygotowanych do prowadzenia mediacji rówieśniczej. Konflikty te dotyczą wyłącznie spraw związanych z relacjami między uczniami.

Mediator szkolny – to osoba dorosła, np.: pedagog, psycholog, nauczyciel, inny pracownik szkoły, przeszkolona w zakresie mediacji, ciesząca się autorytetem i zaufaniem w środowisku szkolnym. Wskazane jest, aby był opiekunem mediatorów rówieśniczych i posiadał kompetencje edukatora mediacji.

Mediator rówieśniczy – to uczeń przeszkolony w zakresie mediacji, cieszący się zaufaniem i autorytetem wśród uczniów.

Definicje zaczerpnięto z: Standardy mediacji rówieśniczej i szkolnej
w szkołach i innych placówkach oświatowych, Rzecznik Praw Dziecka, 2017

Katarzyna Drzewiecka-Tymkiewicz
nauczyciel konsultant ROM-E Metis w Katowicach
Pracownia Wychowania

Bibliografia:

Duda A., Łukasik J.: Mediacje jako alternatywny sposób rozwiązywania sporów w szkole, W: Debata Edukacyjna, nr 4, 2011, s. 20-28, http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/1656/03--Mediacje-jako-alternatywny-sposob--Duda--Lukasik.pdf [dostęp 15.04.2020]

Moore Christopher W.: Mediacje: praktyczne strategie rozwiązywania konfliktów. Wolters Kluwer Polska, Warszawa, Kraków, 2009

Schmidt F., Treidman A. Marvel J.: Uczeń jako mediator. Podręcznik dla wychowawców, Centrum Kształcenia Liderów i Wychowawców im. Pedro Arrupe, Gdynia, 2010

Standardy mediacji rówieśniczej i szkolnej w szkołach i innych placówkach oświatowych, Rzecznik Praw Dziecka, Warszawa, 2017 http://brpd.gov.pl/sites/default/files/standardy_mediacji_rowiesniczej_i_szkolnej_w_szkolach_0.pdf [dostęp 15.04.2020]