1 grudnia 2017 konsultantki ROM-E Metis uczestniczyły w II Wileńskiej Konferencji Metody Interwencji Suicydalnej na Litwie. Zainteresowanie powyższym tematem związane było z prowadzonymi przez ROM-E Metis od kilku lat działaniami dotyczącymi przygotowania pracowników placówek edukacyjnych do prowadzenia działań profilaktycznych i interwencyjnych na terenie szkol i placówek edukacyjnych. Doświadczenia litewskie, z którymi grupa pracowników Metisu miała sposobność zapoznać się wstępnie się podczas odbywającej się w Wilnie wizyty studyjnej w październiku 2017, wydały się warte głębszego zaznajomienia. Udział w organizowanej na powyższy temat Konferencji w Wilnie, na skutek zaproszenia jednego z jej organizatorów, stanowił dobrą ku temu okazję.

Geneza działań w ramach przeciwdziałania narastaniu fali samobójstw przedstawia się następująco; kilka lat wstecz, w wyniku dogłębnej analizy wysokich wskaźników aktów samobójczych, władze Wilna rozpoczęły prace nad stworzeniem i zintensyfikowaniem działań prewencyjnych. Efektem tych prac jest zwarty, przemyślany system prewencji i interwencji. Ze szczególnym naciskiem należy zaznaczyć fakt działania systemowego, ponieważ w nim właśnie tkwi sekret skuteczności. Wilno już udowodniło, że ich system działa – każdego kolejnego roku znacznie spada liczba samobójstw. Każde zaś uratowane życie to bezcenny dar. Warto zatem przyjrzeć się, jakie rozwiązania wprowadzili litewscy urzędnicy ministerialni i samorządowi wraz ze specjalistami zajmującymi się zdrowiem psychicznym. Proponowane rozwiązania realizowane są w 4 obszarach.

Pierwszy obszar to szkolenia

W początkowej fazie grupa liderów – edukatorów litewskich ukończyła treningi pod okiem kanadyjskich instruktorów Live Works, w oparciu o ich wieloletnie doświadczenia dotyczące redukcji zagrożeń suicydalnych. Następnie liderzy rozpoczęli długofalową realizację szkoleń skierowanych do wszystkich, którzy pracując z innymi ludźmi mogą wychwycić osoby o wysokim ryzyku suicydalnym. W języku prewencji możemy ich nazwać "bramkarzami" ("gatekeepers"). W tej grupie szkolenia odbywają lekarze, pielęgniarki (m.in. personel szpitalnych izb przyjęć), policjanci, pracownicy opieki społecznej, psycholodzy, nauczyciele itp. Istnieją dwa poziomy szkoleń – "Bezpieczna Rozmowa" ("Safe talk"), trwające 4 godziny i "Towarzyszenie" ("Assist"), trwające 16 godzin. Treningi stwarzają sposobność do skonfrontowania z wiedzą fachową wielu pokutujących w nas fałszywych przekonań na temat samobójstw. To z kolei stanowi kanwę do właściwego reagowania na zagrożenie samobójstwem w sposób zmniejszający jego ryzyko (poprzez przepracowanie pokusy "pozbycia się" problemu) i uwrażliwienie na różne sygnały zagrożenia suicydalnego.

Drugi ważny obszar prewencji, a zarazem interwencji wobec zachowań samobójczych, to profesjonalna pomoc specjalisty – niezwykle istotna wobec osoby przejawiającej skłonności samobójcze.

Urzędnicy i specjaliści wileńscy opracowali obszerną strategię pomocową. Zlikwidowane zostały wszelkie "białe plamy" w zakresie udzielania wsparcia specjalistycznego. O każdej porze dnia i nocy wiadomo, do jakiej placówki można suicydenta skierować. Zawsze ktoś czuwa. W godzinach, gdy nie działają już poradnie, konsultacje specjalistyczne zapewniają organizacje pozarządowe. Warto zwrócić uwagę, że pierwsza konsultacja po rozeznaniu skłonności samobójczych jest bezpłatna. Umożliwia to kontakt ze specjalistą również osobom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej.

Trzeci obszar to opieka proaktywna.

Aby ją zapewnić litewscy urzędnicy musieli zadbać o rozwiązania prawne, pozwalające na monitorowanie osób z obszaru ryzyka. Jedno z nich wskazuje na obowiązek przekazywania informacji między różnymi placówkami w ramach tego samego resortu. Resortem tym jest służba zdrowia. Szpital, który hospitalizował pacjenta po próbie samobójczej (w tym również szpital psychiatryczny), przekazuje odnośne dane do poradni rodzinnej. Lekarz rodzinny jest "bramkarzem" i musi posiadać informacje, które umożliwiają monitrorowanie stanu pacjenta. Inne rozwiązanie prawne wynika z faktu, iż samookaleczenia i próby samobójcze włączone zostały w obszar określony jako "przemoc domowa". Dzięki temu w ślad za takim przyporządkowaniem możliwy jest w takich wypadkach wgląd Biura Ochrony Dziecka w sytuację domową młodocianych suicydentów.

Czwartym obszarem prewencji suicydalnej jest zintensyfikowanie działań pomocowych dla rodzin i bliskich ofiar aktów samobójczych.

Dla wspomnianych osób tworzone są tzw." grupy wsparcia". Istnieje również strona internetowa, w ramach której można uzyskać pomoc specjalistyczną za pośrednictwem korespondencji mailowej. Skonstruowano platformę wymiany dla osób pracujących z krewnymi osoby po śmierci samobójczej. Opublikowana została Książka bez tytułu – 20 historii przeżyć osób, które doświadczyły tego rodzaju straty. Zamierzeniem tego rodzaju publikacji jest edukacja dotycząca różnych aspektów specyficznej sytuacji kryzysowe oraz podkreślenie wagi szukania profesjonalnej pomocy w celu zatroszczenia się o swój zakłócony stan emocjonalny .

Bardzo ważnym elementem prewencji jest monitoring doniesień medialnych. Rozesłano do mediów swoisty kodeks etyczny, zawierający wskazówki – jak poruszać temat samobójstw, aby nie wzbudzać tzw. "efektu Wertera" (tzn. zminimalizować ryzyko "zarażania") Wdrożono specjalne programy komputerowe wyławiające określone słowa i monitorujące przestrzeganie przez dziennikarzy określonego kodeksu. Umożliwia to wzmacnianie gotowości do pisania doniesień zgodnie ze wskazaniami specjalistów – poprzez wysyłkę listu dziękczynnego, gdy artykuł jest zgodny z kodeksem. W innym przypadku wysyłane są listy proponujące zmiany, gdy dziennikarze owego kodeksu nie przestrzegają.

W systemie oświaty tworzone są szkolne zespoły zarządzania kryzysem. W przyszłości, z uwagi na to, że szkoła często sama jest pogrążona w procesie kryzysowym i potrzebuje zewnętrznego wsparcia, zaplanowano stworzenie mobilnego zespołu zarządzania kryzysem, rekrutującego pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych.

Beata Łęcka, Krystyna Szczęsna-Witkowska