Co mogą zrobić rówieśnicy? - rola edukacji nieformalnej

Co mogą zrobić rówieśnicy? -
rola edukacji nieformalnej w profilaktyce szkolnej i środowiskowej

Jedną z najbardziej istotnych grup w rozwoju młodego człowieka jest jego grupa rówieśnicza – młodzież wzajemnie przekazuje sobie m.in. wiedzę o rolach społecznych, o sposobach radzenia sobie z trudnościami oraz tworzy modę na stosunek do różnych wartości jak i stosunek wobec zagrożeń, ryzykownych zachowań, zdrowia itd. Większość tych procesów zachodzi spontanicznie i bez udziału osób dorosłych, a nieraz wbrew ich oczekiwaniom. Temat edukacji dotyczy tych procesów, które miałyby być wywoływane świadomie i programowo, wykorzystujących procesy spontaniczne. Ponadto, edukacja rówieśnicza, o której będzie mowa, ma dotyczyć udziału młodzieży w planowaniu, realizacji i zakończeniu programów profilaktycznych, np. promujących zdrowy styl życia i innych działań wychowawczo-profilaktycznych.

"Kształcenie nieformalne" to pewna całościowa koncepcja edukacji. Do dziś w większości szkół praktykuje się uczenie poprzez zapamiętywanie informacji, nie jest to jednak wystarczający sposób kształcenia, który pozwoli uczniowi odnaleźć się potem w świecie. Jeżeli jednak postawimy młodego człowieka przed rzeczywistym problemem, to jego samodzielne rozwiązanie będzie dla niego także doświadczeniem edukacyjnym, tym intensywniejszym, że bardzo osobistym. Podobnie, jeżeli skonfrontujemy go z rówieśnikiem z innego kraju, to prawdopodobnie nauczy się więcej o danej kulturze niż gdyby przyswoił sobie dowolną ilość informacji na ten temat. Kształcenie nieformalne koncentruje się na młodym człowieku, a nie na przedmiocie nauczania czy na materiałach dydaktycznych. Osoba ucząca się ma wreszcie szansę aktywnie uczestniczyć w budowaniu swojej wiedzy i umiejętności, a nie tylko biernie odbierać informacje.

Edukację nieformalną definiuje się w sposób następujący:

Kształcenie nieformalne to kształcenie zapewniane przez instytucję inna niż instytucja edukacyjna lub szkoleniowa, z reguły nie prowadzące do uzyskania żadnych uprawnień i certyfikatów. Kształcenie nieformalne jest podejmowane z inicjatywy osoby uczącej się.

Osoby organizujące proces takiego kształcenia stwarzają inspirujące sytuacje – uczestnicząc w nich uczeń wpada na nowe pomysły, zdobywa nową wiedzę, formułuje nowe pytania. Kształcenie nieformalne nie jest skoncentrowane wyłącznie na wyniku – rezultacie procesu kształcenia. To sam proces uczenia się jest ważny, proces, w którym relacja pomiędzy uczącym się i wspomagającym uczenie się jest relacją równości. Uczący się ma prawo popełniać błędy. W ramach kształcenia nieformalnego angażującego dorosłych i młodzież, jak również w ramach kształcenia rówieśniczego, młodzi ludzie mają szansę kierowania procesem uczenia się w zależności od swoich potrzeb.

Z reguły kształcenie nieformalne związane jest z czasem wolnym lub rozrywką. Dzięki temu nie ma w nim przymusu, który tak często blokuje proces nauki. Młodzi ludzie uczestniczą w nim przede wszystkim z własnej woli. Nie ma ustalonego programu nauczania, którego realizacje trzeba zweryfikować pod koniec projektu w celu uzyskania dyplomu, niemniej jednak kształcenie nieformalne powinno być w jakiś sposób planowane. Rozwój osobisty i nabywanie najciekawszych nawet umiejętności też może być przecież zamierzone, udokumentowane i uznawane.

EDUKACJA NIEFORMALNA – "uczenie się poprzez praktykę"

UCZEŃ  -  SYTUACJA  -  DOŚWIADCZENIE

• Interaktywna relacja pomiędzy uczniami i ich środowiskiem.
• Jest to edukacja zaplanowana i przemyślana przez opiekuna grupy, który wspiera proces doradczy.
• Szansa dla młodzieży o mniejszych szansach edukacyjnych.

EDUKACJA RÓWIEŚNICZA – dlaczego jest skuteczna?

• Młodzi ludzie chętniej przyjmują informacje od swoich rówieśników niż od dorosłych. Zwłaszcza wtedy, gdy wychowywali się w trudnych warunkach i często doznawali rozczarowań od dorosłych w swoim otoczeniu.
• Młodzi ludzie mówią szczerze, co czują lub myślą swoim rówieśnikom, niż dorosłej osobie, której oceny będą się obawiać.
• Często łatwiej jest zadawać pytania i dyskutować na różne tematy z rówieśnikami.
• Młodzi ludzie silniej identyfikują się z ludźmi w swoim wieku, a informacje uzyskiwane od rówieśników mogą się im wydawać bardziej wiarygodne.
• Młodzi ludzie posługują się tym samym językiem.
• Rówieśniczy doradcy mogą wybrać własny sposób omawiania tematów i decydować, które kwestie poruszyć, dzięki czemu biorą większa odpowiedzialność za to, co robią.

"PO CO TWORZYĆ DORADZTWO RÓWIEŚNICZE W SZKOLE?" – korzyści płynące ze stosowania edukacji rówieśniczej:

• Programy rówieśnicze pozwalają na bezpośrednie zaangażowanie i partycypację młodzieży w kreowaniu zdrowego stylu życia wśród ich rówieśników oraz (pośrednio) całych społeczności,
• Kulturowe podobieństwo edukatorów rówieśniczych do ich "uczniów" zapewnia, że wiadomości będą odpowiednio dobrane oraz język stosowany do ich przekazu będzie efektywny,
• Wiarygodność rówieśniczych doradców,
• Edukatorzy rówieśniczy mogą – efektywniej niż dorośli – dotrzeć z celami realizowanych programów do młodzieży z grup wysokiego ryzyka,
• Program profilaktyczny oparty o pomysły i pracę edukatorów rówieśniczych jest ekonomiczny,
• Edukatorzy rówieśniczy docierają do bezpośredniej grupy docelowej,
• Młodzież uczestnicząc w projektowaniu i realizacji przedsięwzięć, nie tylko profilaktycznych, czerpie długoterminowe korzyści dla własnego rozwoju.

KIM JEST MŁODZIEŻOWY DORADCA? – osobowość i umiejętności:

Osobowość – młodzieżowy doradca jest otwarty na problem, szczery, zmotywowany, empatyczny, budzi zaufanie, dotrzymuje tajemnicy, tolerancyjny, uczciwy, wiarygodny.

Umiejętności – umie słuchać, nie ocenia, animuje, organizuje, jest asertywny wobec siebie i innych, konsekwentny, cierpliwy, pomocny, dostępny.

Kodeks rówieśniczego doradcy:

• sprzyja zaufaniu, otwartości, bezpieczeństwu i empatii,
• akceptuje ludzi takim, jakimi są,
• słucha, precyzuje, pomaga dostrzegać alternatywne rozwiązania,
• daje wsparcie i zachęca do podejmowania pozytywnych działań,
• w sposób uczciwy dowartościowuje ludzi,
• akceptuje, że nie każdy problem można rozwiązać i że nie wszyscy ludzie chcą pomocy,
• pracuje z ludźmi, którzy doświadczają problemów rozwojowych związanych z dojrzewaniem,
• rozmawia o trudnościach uczniów z dorosłymi profesjonalistami.

Sądzę, że warto wykorzystać potencjał, który tkwi w młodzieży, animując różne przedsięwzięcia profilaktyczne i nie tylko. Zyskujemy wtedy korzyści dla środowiska szkolnego, choćby w rozumieniu ukierunkowania ucznia w stronę pozytywnych zachowań m.in.: kreatywności, odpowiedzialności i przynależności do grup o prospołecznym charakterze.

Edukacja rówieśnicza musi być postrzegana w kategoriach wspólnoty interesów – szkoły, jako instytucji o charakterze edukacyjnym i młodzieży, jako potencjału pomysłów dającego szansę na lepsze poznanie się, wyrażania swoich oczekiwań i potrzeb względem dorosłych.

Wzajemna, podmiotowa relacja uczeń – nauczyciel pozwoli w dużym zakresie poznać mechanizmy skutecznego wspierania uczniów w ich zamysłach. Dzięki temu wzrosną możliwości poszerzenia wiedzy służącej skuteczniejszemu motywowaniu młodych ludzi do pracy. Zrozumienie i zaakceptowanie pomysłów uczniów może być pomocne również w kontaktach: szkoła – rodzice.

Niestety należy stwierdzić, że dzisiejszy stan wiedzy i umiejętności pedagogów jest niewystarczający, aby sprostać wymogom prowadzenia grupy edukatorów rówieśniczych. Do tego rodzaju przedsięwzięcia niezbędny jest zintegrowany zespół opiekunów edukatorów rówieśniczych wzajemnie wspierających się w pracy.

Możemy zadbać o stworzenie odpowiedniego środowiska dla rozwoju edukacji rówieśniczej w swojej szkole, placówce poprzez:

Musimy być jednak przygotowani na korzyści i straty płynące z wdrażania edukacji rówieśniczej.

Opracowały:

Grażyna Cybula – nauczyciel-konsultant
Magdalena Wieczorek – nauczyciel-konsultant
Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis w Katowicach

Literatura:

1. Doświadczać uczenia. Materiały pokonferencyjne. Warszawa, 2005
2. Integracja społeczna. Pakiet szkoleniowy. Wydawnictwo Rady Europy, 2000
3. Z. B. Gaś. Młodzieżowe programy wsparcia rówieśniczego. Lublin, 2002