"Samouszkodzenia w wieku dorastania"

Czym są samouszkodzenia?
To nieakceptowane akty bezpośredniej autodestrukcji, celowe zadawanie bólu swojemu ciału, pozbawione intencji samobójczej.

Wynikają z zaburzenia instynktu samozachowawczego, zagrażają życiu lub zdrowiu (autodestrukcja). Formy:

• Nacinanie skóry – najczęściej, na obszarze przedramienia i ramienia, rzadziej nóg przy użyciu ostrych narzędzi: żyletka, szkło, nóż.
• Drapanie – np. wkładką lub szpilką; gryzienie lub pocieranie.
• Intensywne szorowanie skóry, doprowadzające do zdarcia naskórka tzw. mokre (środki czyszczące) lub suche (przy użyciu np.. ołówka).
• Połknięcie ostrych przedmiotów, rzadziej poparzenia wodą, zadawanie sobie ciosów lub obijanie się o ściany.
• Wyrywanie włosów lub rzęs.
• Próby duszenia się.

Co komunikują?

Są komunikatem jednostki, o czym nie umie lub nie chce mówić. Wydaje jej się czasem, że mowa nie jest zdolna przekazać ogromu jej cierpienia, dlatego się uszkadzają.
Jednak często rezultat jest inny, odpycha innych, uniemożliwia komunikację poprzez wyzwalanie w innych negatywnych przeżyć.
Literatura mówi o DSH (deliberated self-harm) czyli "samookaleczaniu celowym" lub "dobrowolnym". Definicja podkreśla intencjonalny charakter dokonywanych samouszkodzeń.

Mechanizm biologiczny

Osoby samooklaeczające się nie czują w trakcie tej czynności bólu, gdyż we krwi pojawia się endorfina, eliminująca uczucie bólu, poprawiająca samopoczucie, znosząca napięcie.
Z czasem samookaleczenia nabierają charakteru przymusowego w sytuacji napięcia emocjonalnego

Rozpowszechnienie

Rozpowszechnienie samouszkodzeń wśród młodzieży (badania Agnieszki Gmitrowicz):

Polska – 4% populacji ogólnej, 21% populacji klinicznej.
Liczba tych osób rośnie, zarówno w jednej, jak i w drugiej populacji.
Dziewczęta i kobiety dokonują samouszkodzeń 3-krotnie częściej.

Perspektywa kulturowa

Znaczenie cierpienie i znoszenie bólu wartością od dawna.
Cierpienie jako forma kary (warunek bycia uzdrowicielem – szamanem).
Krew i kolor czerwony łączony ze świętością, jako element wielu rytuałów, jako symbol oczyszczenia (upuszczanie w celach leczniczych.

Obecnie tatuaże, przekłuwanie uszu i innych części ciała to podkreślenie udziału w specyficznej subkulturze i zostało społecznie zaakceptowane.
Pełnią funkcje emocjonalne: doświadczanie poczucia więzi i afiliacji, potwierdzające wspólne doświadczenie adolescencji.
Tatuowane symbole: obrazy religijne, fragmenty szkieletu, dzikie bestie itp. Kiedyś należały do wędrowców i żeglarzy (oznaczały przynależność i pochodzenie).

Tatuaże i piercing w adolescencji

Funkcje obecnie: odzwierciedlają poczucie osamotnienia, przynależności i stabilności więzi, których trwałość jest większa niż warunki fizyczne, czasowe czy geograficzne (Debra S. Rosenblum), a właściwie nawet nieodwracalna.

Samouszkodzenia jako następstwo urazu psychicznego

Miller D. i Herman J. traktują samouszkodzenie jako nieświadomą próbę wyrażenia urazu poprzez ciało czyli inaczej symboliczną próbą oddzielenia się od traumatycznych przeżyć.
Samouszkodzenie jako "zespół odtwarzania traumy" (trauma reenactment syndrome).

Inne przyczyny samouszkodzeń:

• uszkodzenia mózgu;
• zaburzenia kontroli impulsów – bulimia;
• zespół stresu pourazowego;
• czynniki psychospołeczne – utrudniona komunikacja z otoczeniem, izolacja, napięcia emocjonalne, relacje wczesnodziecięce;
• choroby psychiczne – schizofrenia, osobowość z pogranicza, depresja.

Doświadczenia z dzieciństwa:

Wśród młodzieży dokonującej SU stwierdza się: / Arnold L.1995:

1. Wykorzystywanie seksualne.
2. Zaniedbania opieki.
3. Nadużycia emocjonalne.
4. Brak komunikacji.
5. Przemoc fizyczna.
6. Strata/ rozłąka.
7. Inne.

Często zachowania te współwystępują z silnymi konfliktami w środowisku (praca, szkoła, rodzina) oraz z silnymi emocjami (frustracja, gniew, poczucie winy, wstyd).

Co można zrobić?

Są trudne do przezwyciężenia z powodu ich przewlekłości i nie poddawania się interwencjom terapeutycznym. Mechanizm mają podobny do uzależnień.
Są często dokonywane po kryjomu, a ich ofiary rzadko szukają pomocy.

Wszelkie zachowania autoagresywne, nawet te najdrobniejsze, nie powinny być lekceważone. Pozornie niewinne objawy mogą bowiem świadczyć o poważnych zaburzeniach lub nieleczone mogą do nich prowadzić.

Podstawowe kroki:

• diagnoza i terapia psychologiczną dziecka oraz całej rodziny.
• kiedy trzeba, leczenie psychiatryczne.
• wsparcie psychiczne ze strony bliskich.
• zajęcia socjoterapeutyczne (poprawa funkcjonowania w środowisku).
• uwaga i zainteresowanie problemem ze strony szkoły.

Praca indywidualna – praca nad emocjami oraz praca nad następującą tematyką:

• Problematyka karania siebie, negatywnego stosunku do samego siebie.
• Poczucie sprawstwa i kontroli.
• Dbanie i troska o siebie.
• Wyrażenie negatywnych uczuć.
• Kontrola emocji.
• Wsparcie społeczne.
• Relacje z innymi ludźmi.
• Praca nad sytuacją traumatyzującą.
• Radzenie sobie ze stresem.

Bibliografia

1. Babiker G.,Arnold L. (2003) "Autoagresja. Mowa zranionego ciała". Gdańsk GWP
2. Bratshaw J. (1994) "Zrozumieć rodzinę" – W-wa IPZiT
3. Goodman R.,Scott S. (2000) "Psychiatria dzieci i młodzieży", Wrocław Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner
4. Herman J. L. (2002) "Suicydologia" Warszawa PWN
5. Lipowska-Teusch A.(1992) "Rodzina a przemoc" Kraków: Ośrodek Pomocy i Interwencji Psychologicznej.
6. O’Connor R., Sheehy N. (2002) "Zrozumieć samobójcę" Gdańsk GWP
7. Suchańska A., Babiker G. (2003) – "Samouszkodzenia. Istota, uwarunkowania, terapia". Poznań. Wydawnictwo Naukowe Bogucki
8. Art. C. Żechowskiego i I. Namysłowskiej "Kulturowe i psychologiczne koncepcje samouszkodzeń" (Psychiatria Polska, 2008/5)

Katarzyna Jaworska
nauczyciel-konsultant
ROM-E Metis w Katowicach